تاریخ انتشار
پنجشنبه ۱۸ دی ۱۳۹۹ ساعت ۰۰:۱۸
کد مطلب : ۴۲۹۳۷۶
بازخوانی روایت‌ها و ابهامات یک فاجعه تلخ؛
اندوه سنگین 752 یک ساله شد / ماه عسل ناتمام سارا و سیاوش / زندگی مشترکی که هرگز آغاز نشد ( + عکس )
۲
کبنا ؛وسایل قطعه‌قطعه‌شده؛ کفش‌های نصفه‌ونیمه؛ لباس‌های پاره و بدن‌های خاکستر شده؛ درست یکسال از این صحنه و سکانس‌های تلخ گذشت. ثانیه‌های وحشتناکی که در جهنم صباشهر به ثبت رسید. آن صبح تلخی که 176 بدن خاکستر شد و آرزوهایی که در همان خاکسترها چال شد. خانواده‌هایی که درست دقایقی قبل عزیزان‌شان را بدرقه کردند. بدرقه‌ای که ابدی شد. حالا آنها مانده‌اند با غم آخرین تصویر، آخرین خداحافظی و آخرین گفت‌وگو. حسرت دیدار ابدی شد. خانواده‌هایی که با عزیزترین‌هایشان خداحافظی کردند به امید روزی که دوباره آنها را ببینند. سال‌ها و ماه‌ها جدایی آغاز شده بود. ولی هنگام آخرین بوسه هیچ‌کدام تصور نمی‌کردند که دیدار به قیامت برسد.
صبح روز هجدهم دی ماه بود که زمین و هوا در زمینی در صباشهر بوی مرگ گرفت. در مهلکه مرگ و آتش نه کسی زنده ماند و نه حتی جسدی سالم بود. بویینگ ۷۳۷، ١٦٧ مسافر و ٩ خدمه را با خود به اوکراین می‌برد. اما درست پنج دقیقه بعد از بلندشدن از روی باند فرودگاه امام‌خمینی منفجر شد و سقوط کرد.
پایان زندگی 176 نفر
گدازه‌های آتش از هوا به زمین ریخت و تمام مسافران جان دادند. مسافرانی که ١٤٧ نفرشان ایرانی بودند. دانشجویان نخبه و تحصیلکرده، پسران و دختران جوان، نوزاد و کودک، خانواده، عروس و داماد و پیر و جوان همگی جان باختند. ساعت 6 و 19 دقیقه صبح روز هجدهم دی ماه همان لحظه مرگبار بود. همان لحظه‌ای که دیگر کسی از مسافران پرواز 752 اوکراین نفس نکشید. امدادگران و مأموران خود را برای جمع‌آوری اجساد و امدادرسانی به محل تلخ‌ترین حادثه سال رساندند و 176 زندگی را از روی زمین جمع‌آوری کردند.
حالا خانواده‌ها مانده‌اند با داغی عظیم و دردی فراموش‌نشدنی. مادری که از افسردگی جان باخته و پدری که هنوز هم نتوانسته بار غم را از روی دوش خود بردارد. صدای تک‌تک این خانواده‌ها هنوز هم بوی غم می‌دهد. بوی حسرتی ابدی. توان مبارزه ندارند. توان پیگیری هم همین‌طور. آنهایی که با شنیدن یا دیدن هواپیما حال‌شان دگرگون می‌شود.
پدری داغدیده
دکتر عباس دانشمند یکی از همین داغدیده‌هاست. پدری که تاب شنیدن نام هواپیما را هم ندارد. دیگر سفر نمی‌کند. پدری که دختر و دو نوه و دامادش را در این هواپیما از دست داد. دلش پر است. نه پول می‌خواهد و نه حتی خواستار مجازات مسببان این فاجعه است. می‌گوید هیچ چیز نمی‌تواند دخترش را به او برگرداند. هیچ اتفاقی دوباره خنده‌ها و شیطنت‌های نوه‌هایش را برنمی‌گرداند: «یکسال گذشته، ولی هنوز حتی ذره‌ای از درد ما کم نشده است. هنوز هم در حسرت دیدار دخترم هستم. دلم برای شنیدن صدایش تنگ شده است. چه چیزی می‌تواند او را به من برگرداند. سنگین‌ترین مجازات هم نمی‌تواند دل مرا آرام کند. بیشترین پول هم نمی‌تواند ذره‌ای از غم من کم کند. من فرزندانم را دادم. دیگر چه چیزی می‌تواند از آنها در این دنیا برایم باارزش‌تر باشد.»
زندگی موفق مژگان و پدرام
مژگان دانشمند و پدرام موسوی با دو فرزندشان راهی کانادا بودند. آنها سال‌ها پیش از این برای ادامه تحصیل به آنجا رفتند، بعد هم همانجا ماندگار شدند. پدرام دانشجوی برق و مخابرات بود و مژگان هم مهندسی برق می‌خواند. بعد از مدتی هم هر دو برای ادامه تحصیل راهی کانادا شدند. مژگان تحصیلاتش را ادامه داد و درنهایت هم پس از اخذ مدرک دکتری در دانشگاه آلبرتا مشغول تدریس شد. پدرام هم در یک شرکت مخابراتی مشغول کار بود. حاصل زندگی آنها دو دختر به نام‌های دریا و درینا بود.
همه اعضای این خانواده چهار نفره در آن پرواز به آغوش مرگ رفتند: «من یک دختر و یک پسر دیگر دارم. آنها نیز خارج از کشور زندگی می‌کنند. دخترم در تورنتو و پسرم نیز در استرالیا زندگی می‌کند. من و همسرم تنهاییم. هنوز هم از درون بسیار ناراحتیم. هنوز هم نمی‌توانیم به زندگی عادی برگردیم. هنوز این مسأله برایمان باورکردنی نیست. درد ما درمان ندارد و با هیچ اتفاقی آرام نمی‌گیرد.»
هیچ خواسته‌ای نداریم
دکتر دانشمند بیشتر پولی را که دولت کانادا به‌عنوان غرامت به آنها پرداخت کرد، صرف امور خیریه کرد. حتی وسایل خانه دخترش را هم به خیریه بخشید. او هیچ پولی از مرگ دردناک خانواده‌اش نمی‌خواهد: «هنوز هیچ پول دیه‌ای به ما پرداخت نشده است. ولی من پول دیه را می‌خواهم چه کار کنم. عزیزانم رفتند. دیگر برنمی‌گردند. هنوز پرونده ما در دادسرای ارتش در حال بررسی است. هنوز به دادگاه نرفته؛ به هرحال پیگیر هستیم. ولی من خواسته‌ای ندارم. ما یکسال است که عزاداریم و هیچ چیز نمی‌تواند آرام‌مان کند. همان روزهای اول از طرف دولت کانادا مبلغ 25هزار دلار به قربانیان مقیم کانادا پرداخت شد. من با این پول به خانه دخترم در کانادا رفتم. وسایل و اموال دخترم را به خیریه بخشیدم. کارهای فروش خانه را انجام دادم. بیشتر پول را هم به خیریه بخشیدم و برگشتم. حتی یک دلار آن را هم برای خودم خرج نکردم.»
حسرت دیدار
عباس متخصص بیهوشی اتاق عمل است. این پدر رنج کشیده از دلتنگی زیاد برای خانواده‌اش می‌گوید: «یک ماه پیش تولد پانزده سالگی نوه‌ام بود. او نوه بزرگ‌تر بود. روز تولدش دلم برایش پرکشید. ما هنوز در همان شرایط بحرانی روزهای اول هستیم. من هر روز با عکس‌شان صحبت می‌کنم، ولی دلم آرام نمی‌گیرد. حسرت دیدن روی آنها را دارم. من اصلا حس خوبی به آمدن آنها نداشتم. حتی چندبار تلفنی به آنها گفتیم که برنامه سفرشان را به تابستان موکول‌کنند. اما انگار باید آن اتفاق می‌افتاد.»
مادری که تاب نیاورد
مرگ سارا برایش قابل تحمل نبود. نتوانست تاب بیاورد. چهار ماه پیش بود که سکته کرد و جان باخت. مادر سارا ممانی تنها هشت ماه توانست نفس بکشد. بعد از دخترش زندگی برای او تیره‌وتاره شد. یکی از بستگان سارا در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «پدر سارا سال‌ها پیش فوت کرده بود. مادرش مانده بود با سارا و خواهرش. بعد از این فاجعه، مادر سارا نتوانست تاب بیاورد. او آن‌قدر غصه خورد، اشک ریخت و حالش بد شد که درنهایت سکته کرد. او شهریور ماه بود که جان خود را از دست داد. حالا فقط خواهر سارا مانده با کوله‌باری از غم و دلتنگی. او در ایران زندگی می‌کند. اما اصلا حال‌وروز خوبی ندارد. پیگیر این پرونده هستیم، ولی فعلا شرایط آن‌قدر مساعد نیست که بخواهیم خواسته‌ای داشته باشیم. چندین زندگی تمام شده. چندین خانواده داغدار شده‌اند. چندین نفر هنوز هم عذاب می‌کشند و این خودش یک تراژدی بزرگ است. مسأله‌ای نیست که به راحتی بتوان آن را فراموش کرد. هیچ مسکنی برای این درد وجود ندارد.»
ماه عسل ناتمام
سارا ممانی و سیاوش غفوری آذر، هر دو فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی ارشد مکانیک از دانشگاه کنکوردیا بودند. سیاوش در شرکت هوافضایی پرات‌اند ویتنی کار می‌کرد. سارا هم در بمباردیه مشغول به کار بود. این دو جوان موفق از زمان دانشگاه با هم آشنا شده بودند. قبل از تعطیلات سال نوی میلادی به ایران سفر کردند تا با هم ازدواج کنند. آنها زمان وقوع حادثه از سفر عروسی به مونترال بازمی‌گشتند. اما ارابه مرگ اوکراینی، ماه عسل آنها را به هم ریخت.
زندگی مشترکی که هرگز آغاز نشد
در این هواپیما ۱۳ شهروند افغانستانی بودند که قربانی شدند، ۶ نفر آنان تابعیت دوگانه افغانستان و سوئد را داشتند، سه نفر شهروند افغانستان و آلمان بودند، چهار نفر دیگر نیز شهروند افغانستان بودند. دیدن خانواده و برگزاری مراسم نامزدی از دلایل این افراد برای آمدن به ایران بود. رحیمه یکی از همین قربانیان افغانستانی بود. او از ولایت میدان وردک بود. شوهرش حسین نیز از ولایت هلمند بود. رحیمه سال ۲۰۱۵ به سویدن رفت و سه‌سال بعد او و حسین در مراسم جشن تولد یکی از دوست‌های مشترک‌شان با هم آشنا شدند. خانواده حسین در تهران و نزدیکان رحیمه در کابل و تهران زندگی می‌کردند. رحیمه و حسین در جشن کریسمس به ایران آمدند تا بتوانند جشن پیوندشان را با خانواده‌ها و بستگان‌شان برگزار کنند. شش روز پس از جشن عروسی آنها برای شروع یک زندگی تازه از ایران خارج شدند، اما هرگز نتوانستند به آرزویشان برسند.
خاطره تلخ ماندگار
یکی از بستگان رحیمه نیز به «شهروند» می‌گوید: «خانواده رحیمه از همان روز اول وقتی این فاجعه را شنیدند، گفتند که نمی‌توانند طاقت بیاورند. هنوز هم مثل روزهای اول هستند. غمگین و افسرده. انگار که زندگی برایشان تمام شده است. هیچ چیز نمی‌تواند آنها را خوشحال کنند. چند روز پیش اعلام کردند که به‌زودی پول دیه پرداخت خواهد شد، ولی چه چیز می‌تواند جای رحیمه را برای خانواده‌اش پر کند. دختری که تازه می‌خواست زندگی مشترک با عشقش را آغاز کند. اما در میان زمین و آسمان جان باخت. خانواده حتی توان پیگیری پرونده را هم ندارند. هنوز نتوانسته‌اند حتی کمی آرام شوند. یکی از خواهرهای رحیمه در سوئد زندگی می‌کند، یکی هم در ایران، اما هیچ‌کدام دیگر دل‌شان نمی‌خواهد سوار هواپیما شوند. این خاطره تلخ هیچ‌وقت از ذهن‌شان پاک نخواهد شد.»
ماجرا از چه قرار بود؟
بامداد 18 دی ماه 98 است، شهر هنوز بیدار نشده است. 176 جان مسافرند، 176 انسان عازم‌اند، شاد، خندان، امیدوار به زندگی. راهی پرنده‌ای هستندکه مقصدش آسمان است نه زمین، پرنده‌ای که خونین به زمین افتاد و 176 جان را در آسمان جا گذاشت. 176 امید، 176 آرزو، 176 لبخند... صبح 18 دی ماه 1398 است، 176 داغ بر پیکر ایران مانده است، 176 زخم که درمان نمی‌شود...
176 خانواده 18 دی ماه 98 را با خبر سقوط بوئینگ 737 به مقصد کی‌یف آغاز کردند، 176 پدر، 176 مادر...کسی چه میداند چند پدر چشم انتظار نوشتند «جان پدر کجایی؟» کسی چه میداند چند مادر در چند ثانیه شکستند؟ کسی چه میداند تلفن همراه مسافران پرواز اوکراین چند تماس بی‌پاسخ داشت؟ کسی چه میداند چند رویا، چند امید در 24 ثانیه تبدیل به حسرت شد؟
به گزارش «مردم سالاری آنلاین» 18 دی ماه سال 98 هواپیمای مسافربری پرواز ۷۵۲ اوکراین با 176 سرنشین پس از برخاستن از فرودگاه امام در منطقه خلج آباد شهریار سقوط کرد؛ هواپیمایی که 28 مسافر زیر 18 سال داشت. یکی از تلخ ترین و پرحاشیه ترین حوادث سال‌های اخیر درست در روزی رقم خورد که فضای جامعه تحت تاثیر اخبار مربوط به «انتقام سخت» بود و صداوسیما از همان ساعات ابتدای روز بر طبل شادانه می‌کوبید.
سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین تنها چند ساعت پس از هدف قراردادن پایگاه عین الاسد توسط سپاه، اتفاق افتاده بود. سقوط هواپیما در ناوگان هوایی کشور اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شد، اما آنچه این اتفاق را متمایز می‌کرد این بود که «نه هواپیما متعلق به ناوگان فرسوده ایران بود و نه همه مسافران، ایرانی بودند.»
چند ساعتی گذشت تا مطابق معمول مسئولان راحتترین کار را انجام دهند، «پیام تسلیت»! تسلیت مسئولان به بازماندگان این حادثه اولین واکنش به این اتفاق بود. رسانه‌ها و صداوسیما نیز در کنار پوشش پررنگ حمله سپاه به عین الاسد و خسارات احتمالی که به آمریکایی‌ها زده شده بود، نیم نگاهی هم به حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی داشتند. حادثه‌ای که تاکید داشتند بگویند یک سانحه هوایی به دلیل نقص فنی است.
اما ماجرا به همین سادگی‌ها نبود. سرنشینان بوئینگ 737 تنها ایرانی نبودند و همین کافی بود تا جامعه جهانی به دنبال شفاف سازی حادثه باشند.
از همان ساعات اولیه حادثه، اخباری مبنی بر انتشار تصاویر ماهواره ای آمریکا از انفجار هواپیمای اوکراینی منتشر شد. رسانه‌های آمریکایی از رخدادی تلخ و باور نکردنی سخن می‌گفتند، «دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا شواهدی مبنی بر ساقط شدن هواپیما با پدافند هوایی ایران دارند.» آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کرده است. خبری که بلافاصله از سوی مقامات ایرانی تکذیب شد و آن را جنگ روانی دانستند. مسئولان می‌گفتند این ادعاها برای این مطرح می‌شود تا «انتقام سخت» ایران از آمریکا را به حاشیه براند، ادعای که ای کاش صحت داشت...
نقص فنی، عامل سقوط هواپیمای اوکراینی
تاکید آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا مبنی بر برخورد موشک زمین به هوا به بوئینگ 737 ورق را برگرداند. حالا شکی ترسناک وجود همه را فراگرفته بود. خبری که دعا می‌کردیم دروغ باشد، حادثه‌ای که از خدایمان بود نقص فنی باشد و 176 جان به گناه نکرده محاکمه نشده باشند! حالا خبر‌های احتمال شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی در صدر اخبار جای گرفته بودند و اخبار حمله به عین الاسد در حاشیه قرار گرفته بود.
با تقویت شایعات در مورد شلیک به هواپیما، وزیر راه و شهرسازی در پایان روز حادثه اعلام کرد شایعات تروریستی بودن، انفجار یا تیراندازی به هواپیما به عنوان علت بروز سانحه درست نیست و «نقص فنی» دلیل حادثه بوده است. او گفت اگر چنین اتفاقاتی که در فضای مجازی عنوان می‌شود، رخ داده بود هواپیما باید در آسمان منفجر می‌شد، اما این اتفاق نیفتاد چرا که «نقص فنی» هواپیما موجب شده است هواپیما دچار آتش سوزی شود و پس از قطع سیستم‌های مخابراتی و کنترلی سقوط کند. شاهدان عینی نیز این موضوع را دیده و تایید می‌کنند.
روز بعد از حادثه نخستین ویدئوها از سقوط پرواز ۷۵۲ که قرار بود در فرودگاه کی‌یف به زمین بنشیند در فضای مجازی منتشر شد، «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد سقوط هواپیمای اوکراینی مشکوک است و احتمال دارد توسط کسی به اشتباه ساقط شده باشد.
همان روز تیم اوکراینی برای بررسی علت سقوط هواپیما وارد تهران شد. رضایی‌فر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشور گفت قرار است تیم اوکراینی با یک نرم‌افزار خاص جعبه سیاه را بررسی کند. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران با بیان اینکه چون جعبه سیاه آسیب دیده باید از روش‌های ویژه‌ای استفاده کنیم، پیش‌بینی کرد که در مدت زمانی یک تا دو ماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد.
انکار همچنان ادامه داشت و شک و ترس در جامعه آشکار. 20 دیماه «علی عابدزاده»، رئیس سازمان هواپیمایی کشور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری اظهارات رئیس جمهور آمریکا مبنی بر سقوط هواپیمای اوکراینی به‌علت اشتباه سامانه پدافندی ایران را غیرمنطقی خواند و گفت: «چنین مسئله‌ای برای این سانحه امکان‌پذیر نیست. شاهدان دیده‌اند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بوده است درحالی که اگر به هواپیما موشک می‌خورد بلافاصله منفجر می‌شد.» عابدزاده مدعی شد آمریکا در چند ماه گذشته به علت ضرر هنگفتی که شرکت بوئینگ داده و این سومین بوئینگی است که به‌علت «نقص فنی» سقوط کرده است، این ادعاها را مطرح می‌کند. اما جامعه جهانی سند و مدرک می‌خواست.
نخست وزیر کانادا در خصوص حادثه نظر دیگری داشت. «جاستین ترودو» می‌گفت اطلاعاتی از منابع متعدد دریافت کرده که حاکی از اصابت موشک زمین به هوای ایران به هواپیماست و ممکن است این حادثه سهوی بوده باشد.
اعتراف؛ «خطای انسانی» دلیل سقوط!
21 دیماه، ساعت هفت و چهار دقیقه صبح، ایران در شوک و بهت فرو می‌رود! حقیقتی آشکار می‌شود که سه روز پنهان شده بود، حقیقتی تلخ و باور نکردنی. ستاد کل نیروهای مسلح اعلام می‌کند: «هواپیمای اوکراینی، پرواز ۷۵۲ براثر «خطای انسانی» مورد اصابت موشک قرار گرفته است.» خبر کوتاه است، تنها دو کلمه؛ «خطای انسانی»! اما این دو کلمه 176 انسان را از 176 خانواده گرفته است، دو کلمه‌ای که اعتماد را ویران کرد...
این بار ابراز تاسف‌ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفته. حالا تاسف‌ها رنگ و بویی شرم از «خطای انسانی» دارد و تنها تسلیت به دلیل «نقص فنی» نیست. اعتراف به اشتباه، اعتراف به «خطای انسانی» آن هم بعد از سه روز کتمان، سه روز تلاش برای وارانه جلوه دادن ماجرا در حالیکه از واقعیت ماجرا آگاه بوده‌اند، واقعیت تلخی بود که در 21 دی ماه 98 آشکار شد. واقعیتی تکان دهنده که افکار عمومی را به مسئولان و رسانه‌های رسمی کشور بی‌اعتماد کرد و بعید به نظر می‌رسد به این زودی از یادها فراموش شود.
همان روز «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده هوافضای سپاه در نشستی خبری گفت: «گردن ما از مو باریک‌تر است و همه مسئولیت این حادثه را می‌پذیریم.» سردار سلامی، فرمانده کل سپاه نیز با تاکید بر این که دوست داشتم داخل هواپیما باشم و با این عزیزان سقوط کنم، اما شاهد این ماجرای غم‌انگیز نباشم، گفت هیچ وقت این قدر شرمنده نبوده ام اما آرزویی جز تکه‌تکه شدن، پای امنیت و رفاه مردم نداریم. رهبر انقلاب مجددا در پیامی با ابراز همدردی عمیق با خانواده‌های داغدار، ستاد کل نیروهای مسلح را مامور پیگیری تقصیرهای احتمالی در این حادثه کرد. رییس جمهور ضمن ابراز همدردی با خانواده قربانیان، این حادثه را ناشی از فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز آمریکا علیه ملت ایران پس از شهادت سردار سلیمانی و به منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش آمریکا دانست که متأسفانه با خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد.
واکنش‌ها به اعتراف ایران
پس از بیانیه رسمی ایران مبنی بر سقوط هواپیما بر اثر اصابت موشک، مقامات پنج کشور مرتبط با هواپیمای اوکراینی بر ضرورت ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از ایران برای بازخوانی تأکید کردند. جاستین ترودو نخست وزیر کانادا از ایران خواست جعبه سیاه را برای تحقیقات به فرانسه بفرستد. با اینکه رئیس سازمان هواپیمایی کشوری پیش بینی کرده بود در یک فرصت یک تا دوماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد، ارسال جعبه سیاه بیش از شش ماه طول کشید. مسئولان سازمان هواپیمایی تیرماه جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی را همراه با یک قاضی به پاریس فرستادند. این تاخیر باعث انتقاد اوکراین، فرانسه، کانادا و بازماندگان قربانیان شده بود که ایران را متهم می‌کردند نمی‌خواهد اسرار جعبه سیاه فاش شود. از سوی دیگر فضای جامعه متاثر از اتفاق افتاده متشنج بود، در فضای مجازی کاربران با بازنشر #چرا_زدی؟ به دنبال جوابی روشن بودند! سوالی که یکسال پس از حادثه هنوز پاسخی به آن داده نشده است، حادثه‌ای که زوایای مبهم بسیار دارد و مبهم‌ترین بخش آن دلیل شلیک موشک دوم بعد از 24 ثانیه است!
انتشار گزارش جعبه سیاه
سرانجام شهریورماه سال جاری گزارش جعبه سیاه منتشر شد. براساس گفته معاون وزیر راه و شهرسازی در داخل کابین پرواز، سه نفر کرو و یک نفر معلم حضور داشته اند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی می‌شوند و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده‌اند. معلم خلبان بعضی راهنمایی‌ها را انجام داده و اعلام کرده هر دو موتور هواپیما فعال است. با توجه به اینکه صدای کابین پس از 19 ثانیه از انفجار اول قطع می‌شود و موشک دوم 25 ثانیه پس از آن شلیک شده و به هواپیما رسیده، تحلیلی در مورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه سیاه هواپیما به دست نیامده است. چرا که قطعات ناشی از اصابت موشک اول به هواپیما باعث قطع شدن همزمان جعبه‌های FDR و CVR در 19 ثانیه پس از آن شده است.
رئیس سازمان هواپیمایی کشور اعلام کرد بررسی هر دو جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی از 27 تیرماه 99 تا سوم مردادماه در آزمایشگاه دفتر تحقیقات و ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه (BEA) انجام شد. این بازخوانی تحت نظارت این سازمان بوده و با مساعدت کشور فرانسه انجام شده است.
با این حال کانادا ایران را متهم کرد که دراین زمینه شفاف عمل نکرده است. وزرای خارجه و حمل و نقل کانادا پس از ارائه گزارش ایران درباره جعبه سیاه گفتند آن گزارش تنها مربوط به لحظات پس از اصابت موشک اول و پیش از اصابت موشک دوم است، اما از آنچه پس از برخورد موشک دوم گذشته اطلاعاتی داده نشده است و به تازگی نیز وزیر خارجه کانادا دولت ایران را تهدید کرده است چناچه خانواده‌ها از روند پیگیری پرونده و محاکمه عاملان آن و جبران خسارت راضی نباشند، قطعا پرونده را به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی ارجاع خواهد داد و اگر آنجا نتیجه حاصل نشود، به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت خواهد کرد.
ابهاماتی که همچنان باقیست
با گذشت یک سال از سقوط هواپیمای اوکراینی هنوز ابهامات زیادی در این پرونده وجود دارد. انتشار قطر‌ه چکانی اطلاعات مرتبط با فاجعه سرنگونی هوایپما خشم بازماندگان حادثه را برانگیخته است. بسیاری از مسائل همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هنوز کسی نمیداند دلیل مسدود نبودن حریم هوایی ایران برای پروازهای مسافربری در ساعات پس از حمله به عین الاسد چیست؟ چرا که «انتقام سخت» ساعت۱:۲۰ با رمز یا زهرا شروع می‌شود و ساعت ۲:۰۴ بامداد اولین موشک ایران به پایگاه عین الاسد اصابت می‌کند. حمله موشکی دو ساعت طول می‌کشد و ساعت ۶:۱۲ هواپیمای اوکراینی از زمین برمی‌خیزد. این همان ساعاتی است که رییس جمهور آن را فضای تهدید و ارعاب نامید، اما پروازها در این آسمان ناامن و پرتنش ادامه یافت.
موشک اول در اثر «خطای انسانی» شلیک شده، چرا کسی نمی‌گوید علت شلیک موشک دوم چه بوده است؟ آیا این امکان وجود داشته که پس از شلیک موشک اول، خلبان، هواپیما را به فرودگاه هدایت کند؟
براساس گفته‌های رییس پزشکی قانونی اوکراین اجساد مسافران هواپیما بر روی زمین بدون صندلی بوده است. او در گزارش خود گفته بود آن چیزی که ما در ایران دیدیم نشان می‌داد پیش از برخورد موشک به هواپیما داخل کابین وحشت و تشنج بوده است. بنا بر برداشت «الکساندر رووین»، به دلیل وحشت و اضطرابی که در کابین وجود داشته، مسافران کمربند ایمنی را باز کرده و از صندلی خود بلند شده بودند. به گفته این مقام اوکراینی، بلافاصله پس از سقوط هواپیما نیروهای ایران تمامی تکه‌های هواپیما را از محل سقوط جمع آوری کرده بودند و گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌های مسافران که در اختیار تیم اوکراین بوده پس گرفته‌اند. اتفاقی که خانواده قربانیان حادثه با گذشت یکسال همچنان از آن گلایه دارند.
مقامات اوکراین پیشتر نیز مدعی شده بودند ایران خیلی زود شروع به پنهانکاری کرده و محل سقوط را بر روی تیم خارجی بسته است.
یکسال گذشته است اما کسی عامل این «خطای انسانی» شوم را نمی‌شناسد! عامل مرگ 176 انسان هرگز معرفی نشده است، تنها «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه، بهمن ماه خبر داد که فردی که به هواپیمای مسافربری اوکراین شلیک کرده، در زندان است. اما آیا زندانی محاکه شده است؟ چه حکمی در دادگاه برای وی در نظر گرفته شده؟ آیا افکار عمومی که از این رخداد به شدت متاثر شده است حق ندارد در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ آیا لزومی نداشت نماینده‌ای از رسانه‌ها برای گزارش به افکار عمومی در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ اصلا محاکمه‌ای در کار بوده؟
در حال حاضر و در آخرین خبر، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد سازمان هواپیمایی کشوری گزارش را آماده کرده است. این گزارش به صورت ویدئو کنفرانس در اختیار اوکراین و دیگر طرف‌ها قرار گرفته و بخش‌های مختلف آن خوانده شده است. گزارش فنی کامل شده است و به صورت رسمی با ترجمه رسمی در اختیار کشورهای درگیر موضوع قرار خواهد گرفت. از نظر سخنگو اینها موضوعاتی نیست که سیاسی کنیم.
سال سیاه 176 خانواده، خداحافظ ای داغ بر دل نشسته
بوئینگ 737، هواپیمایی که 18 دی ماه 98 به مقصد کی‌یف از فرودگاه امام خمینی ایران پرواز کرد، این پرواز به مقصد نرسیده 147 مسافر ایرانی داشت، 147 خانواده ایرانی در یکسال گذشته به دنبال جواب سوالاتی بودند که هرگز پاسخ داده نشد! داغ آنها ذره‌ای سرد نشده است و همچون ثانیه اول شنیدن خبر میسوزند و به دنبال پاسخ هستند. «مردم سالاری آنلاین» برای جویا شدن احوال آنها به سراغ چند خانواده رفت، اما تنها جواب دریافتی از آنها سکوت بود!
البته که آنها از ما دلگیرند، از رسانه‌های که سال گذشته سه روز بی‌خبر از فاجعه بودند و نمی‌خواستند فاجعه را باور کنند. آنها به ما اعتماد ندارند، آنها ما را نیز در زمره کتمان کنندگان می‌دانند...
اما کافی است سری به صفحات مجازی آنها بزنید، صفحاتی که به یاد و نام عزیزان از دست رفته شان فعالیت می‌کند، صفحاتی که سطر سطر نوشته آنها بغض است و آه و حسرت. حسرت پدرانی که کودکان خردسال از دست داده‌اند، حسرت مادران در غم نو عروسان و تازه دامادها، حسرت نو عروسان در غم تازه دامادها، غصه بر دل مانده خواهرها و برادرها، غم مادرانی که ذره ذره آب می‌شوند و آرام نمی‌گیرند، آه پدرانی که کمر خم می‌کنند و آرام نمی‌شوند. یکسال گذشته است و سینه آنها پر از سوالاتی بی‌جواب است. خانواده‌ها یکسال است به دنبال دادخواهی هستند، به دنبال پاسخ، به دنبال توضیح. صفحات مجازی آنها پر از سوال است: چرا آسمان کشور بسته نشده است؟ کدام نهاد درخواست بستن آسمان را داشته و کدام نهاد نپذیرفته است؟ با توجه به تاکید چندین باره انکس 13 کنوانسیون شیکاگو مبنی بر لزوم خوانده شدن جعبه سیاه هواپیما در سریع ترین زمان ممکن، و با توجه به تاکید چندین باره مقامات کشور مبنی بر پیروی از الزامات این انکس، به چه علت با وجود 9 هفته زمان برای ارسال جعبه‌های سیاه پیش از محدودیت‌های پرواز ناشی از کرونا، این کار پس از 7 ماه به تعویق افتاد؟ مبنی بر کدام قانون وزیر امور خارجه و مسئولین دیگر بارها اعلام کردند جعبه سیاه در ایران است و سایر کشورها باید برای خواندن این اطلاعات به ایران تجهیزات ارسال کنند؟ چرا سه روز دروغ و پنهانکاری شد؟ چند نفر در پدافند مستقر بودند؟ دادستان پرونده اعلام کرده است که خطای تنظیم رادار از عوامل بروز فاجعه بوده است، 9 پرواز پیش از PS752 از فرودگاه امام خمینی پرواز کرده است، آیا هیچ اپراتوری متوجه اشکال در تنظیم رادار نشده است؟ چرا بعد از حادثه752 PS آسمان بسته نشد؟ آیا امکان خطای مجدد وجود نداشت؟ آیا پدافند متحرک پس از حادثه موقعیت خود را ترک کرد؟ علت تاخیر یکساعته پرواز چه بود؟چرا موبایل‌ها و لوازم الکترونیکی به خانواده‌ها تحویل نشد؟ این پرواز چه نکته متمایزی با پروازهای پیشین همان شب داشت که به عنوان تهدید شناخته شد؟
غرامت به جای پاسخ
چند روز پیش معاونت حقوقی نهاد ریاست جمهوری اعلام کرد که هیات دولت مصوب کرده است که مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده‌ها و بازماندگان هر یک از جانباختگان سقوط هواپیمای اوکراینی در اسرع وقت فراهم و مبالغ براساس مستندات به ذی‌نفعان پرداخت شود.
طبق مصوبه هیات دولت، وزارت راه و شهرسازی موظف شده است تا با همکاری دستگاه‌های ذیربط ترتیب پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده ها و بازماندگان هریک از جانباختگان پرداخت کند.
در مصوبه آمده است که این جبران مانع از پیگیری جنبه کیفری موضوع در مرجع قضایی صلاحیتدار نیست. در این مصوبه آمده است که خسارات ناشی از فوت جانباختگان، بدون هیچ‌گونه تبعیض ناشی از ملیت و تابعیت براساس قوانین متبوع و قابل اعمال کشورهای جانباختگان، به ورثه و بازماندگان آنها پرداخت شود.
گرچه غرامت جانباختگان حادثه باید در اسرع وقت پرداخت شود، اما آیا بهتر نبود پیش از غرامت سوالاتشان پاسخ داده می‌شد؟ بهتر نبود در دادگاهی علنی عامل خطای انسانی معرفی و محاکمه می‌شد؟ بهتر نبود دلیل خطای انسانی برایشان شفاف می‌شد تا این شائبه به وجود نیاید که پرداخت غرامت به آنها حق سکوتی است برای گذشتن از حق دادخواهیشان؟ شاید به همین دلیل است که حدود نیمی از بازماندگان، غرامت را نپذیرفته‌اند...
پرونده به‌زودی به دادگاه ارسال می‌شود
این درحالی است که غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه از رسیدگی سریع قضائی در این خصوص خبر می‌دهد و می‌گوید: «یک بار دیگر به خانواده‌های داغدیده حادثه هواپیمای اوکراینی تسلیت می‌گویم. در این پرونده، در دو بخش اقدامات بسیار خوبی انجام شده است. یک بخش پرداخت غرامت و خسارت به خانواده‌های جانباختگان این حادثه است. این بخش از ناحیه مجاری ذیربط خارج از قوه قضائیه تأمین اعتبار شده است. اقدامات اولیه برای پرداخت این خسارات انجام شده و اگر تاکنون پرداخت نشده باشد، به‌زودی پرداخت خواهد شد. بلافاصله در این‌خصوص پرونده تشکیل شده است. تحقیقات بسیار مفصل با تشکیل کارگروه‌های متعدد انجام شد و نهایتا هم چون نیازمند این بودیم که جعبه سیاه هواپیما بازخوانی شود، با هماهنگی‌های انجام شده و با حضور تیم ایرانی و تیم کشورهای دیگر، این جعبه سیاه در خارج از ایران با حضور نمایندگان جمهوری اسلامی ایران بازخوانی شد. اطلاعات جعبه سیاه نیز در اختیار بازپرس پرونده قرار گرفت. تحقیقات این پرونده تکمیل شده است. به‌زودی شاید تا قبل از پایان ماه جاری، پرونده برای رسیدگی از دادسرای نظامی تهران به دادگاه ارسال خواهد شد. همچنین رسیدگی برابر ضوابط و مقررات قانونی انجام می‌شود.»
سخنگوی قوه قضائیه در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «البته در کنار آن، دستگاه قضائی جلسات متعددی را با خانواده‌های جانباختگان این حادثه داشته است. توضیحات کافی برای خانواده‌های جانباختگان که اکثر آنها در جلسه حاضر بودند، در آن جلسه داده شده است. حتی گزارش‌های کارشناسی و شبیه‌سازی سانحه و مستندات بسیاری از این حادثه در اختیار خانواده‌های جانباختگان قرار داده شده است.»
تمامی افرادی که در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی قصور داشتند محاکمه شوند
روحانی رییس جمهور ایران در جلسه هیئت دولت یادآور شد: روز چهارشنبه ۱۸ دی یک روز تاسف انگیزی بود شب قبل در آسمان هواپیمایی به خطا و اشتباه مورد هدف قرار گرفت و عزیزان ما در آن هواپیما جان باختند این برای ما بسیار دردناک بود در آغاز برای ما روشن نبود که حادثه چیست روز جمعه گزارشات کامل آمد و روشن شد شرایط چه بوده است. از همان وقت به مسوولان گفتیم هر چه هست به مردم اعلام کنید همان روز هم گفتیم مسببین این حادثه باید در یک دادگاه عادلانه محاکمه شوند.
رییس جمهوری تصریح کرد: ما امروز هم به این اصرار داریم حتما قوه قضاییه این کار را خواهد کرد. قوه قضاییه همه عاملین این حادثه را مورد محاکمه قرار می‌دهد که این محاکمه برای ما مهم است افراد اگر قصور یا کوتاهی کردند یا هر چیز دیگری همه زوایای مساله باید روشن شود و مردم مطلع شوند که امر چگونه بوده و دولت همه تلاش خود را در این یکسال انجام داده است.
وی افزود: دولت در جلسه قبل خود به این تصمیم رسید که خسارت را دون در نظر گرفتن تابعیت افزاد پرداخت کند. هر کس تبعه هر کجاست چه ایرانی و چه غیر ایرانی همه را مساوی حساب کردیم ۱۵۰ هزار دلار به عنوان خسارت قرار دادیم و ان شاء الله این پول به آنها پرداخت کردیم راجع به کسانی که این حادثه را ایجاد کردند قصور یا کوتاهی یا هر چیز دیگری بوده در دادگاه محاکمه می‌شوند و در این دادگاه هر چه حق و عدل است بدون اغماضی انجام می‌شود. در این شرایط برای ما سخت بود اما در عین حال ۳۰ میلیون دلار تهیه شد برای این که این بخش از مساله را حل و فصل کنیم این به معنای این نیست که تاثیر در محاکمه بگذارد محاکمه با دقت انجام می گیرد.
بیانیه سپاه در سالگرد سقوط هواپیمای اوکراینی
سپاه پاسداران در بیانیه‌ای با گرامیداشت سالروز شهادت جمعی از هموطنان عزیز در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، نوشت: ماجراجویی‌های تروریستی آمریکا این اتفاق تلخ را رقم زد.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای با گرامیداشت ۱۸ دیماه سالروز شهادت جمعی از هموطنان عزیز در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، از صبر، نجابت و شکیبایی خانواده‌های معظم آنان قدردانی و تاکید کرد: "ملت ما با درک و تحمل سختی‌های ناشی از دشمنی‌ها و توطئه‌های نظام سلطه و استکبار، مصمم‌تر از گذشته در پی کنار زدن دشمنان از مسیر پرافتخار و آینده درخشان فراروی بوده و انتقام سخت از آنان نیز دستور کار پاسداران انقلاب و مجاهدان مومن امت اسلامی خواهد بود."
در بخشی از این بیانیه آمده است: « با گذشت یک سال از حادثه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی که پس از ماجراجویی و جنایت تروریستی آمریکا و متعاقب آن ضربه موشکی به پایگاه تروریست‌ها در عین الاسد و شرایط جنگی منطقه رخ داد؛ همچنان فراق فرزندان عزیز ملت ایران غم و اندوهی عمیق را در دل‌های همگان گذاشته است.»
در این بیانیه با تاکید بر اینکه پاسداران انقلاب اسلامی، طی چهار دهه اخیر همواره در میدان‌های مبارزه با ظالمین و مستکبرین در دفاع از امنیت و منافع ملی و صیانت از آرامش و سلامت مردم حضور شجاعانه و فداکارانه داشته و جان خود را سپر بلای ملت ایران کرده‌اند، آمده است: "بار سنگین فراق فرزندان عزیز ایران بسیار سخت و اندوهبار است و این اتفاق تلخ که در پی ماجراجویی‌های ضد انسانی و اقدامات تروریستی امریکا در منطقه به وقوع پیوست؛ بار دیگر اوج خباثت و کینه‌توزی استکبار جهانی علیه جمهوری اسلامی و ملت ایران را به اثبات رساند و قلب‌های مردم شهیدپرور ایران را جریحه دار و اندوهگین کرد."
در این بیانیه با ابراز تاسف و تاثر عمیق آحاد فرماندهان، مسئولین و کارکنان پاسداران انقلاب اسلامی نسبت به وقوع این حادثه دردناک و ابراز همدردی مجدد با خانواده‌های معظم شهدا و تاکید بر بهره گیری از گزارش‌های کمیته‌های تخصصی بررسی حادثه و رفع کاستی‌ها و معایب برای جلوگیری از حوادث و وقایع مشابه، آمده است: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نهادی برخاسته از بطن مردم و خادم، پیشمرگ، هم درد و شریک غم و شادی هموطنان در تمامی صحنه‌ها بوده و خواهد بود و ملت شریف و فهیم ایران نیز با درک و تحمل سختی‌های ناشی از دشمنی‌ها و توطئه‌های نظام سلطه و استکبار، مصمم‌تر از گذشته در پی کنار زدن دشمنان از مسیر پرافتخار و آینده درخشان فراروی بوده و انتقام سخت از آنان نیز دستور کار پاسداران انقلاب و مجاهدان مومن امت اسلامی خواهد بود..»
پرواز شمارهٔ ۷۵۲ یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بین‌المللی اوکراین بود که در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی به اشتباه هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی سپاه پاسداران شلیک شدند و کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد. همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند.
این حادثه زمانی اتفاق افتاد که سپاه پاسداران پس از عملیات ترور آمریکا و شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس، به پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق حمله موشکی کرد.
پرونده مسببان این حادثه در قوه قضائیه است و براساس گزارش ها در مراحل نهایی قرار دارد. امروز حسن روحانی تاکید کرد که دولت اصرار دارد همه مسببان این حادثه محاکمه شوند.
صبح روز هجدهم دی ماه بود که زمین و هوا در زمینی در صباشهر بوی مرگ گرفت. در مهلکه مرگ و آتش نه کسی زنده ماند و نه حتی جسدی سالم بود. بویینگ ۷۳۷، ١٦٧ مسافر و ٩ خدمه را با خود به اوکراین می‌برد. اما درست پنج دقیقه بعد از بلندشدن از روی باند فرودگاه امام‌خمینی منفجر شد و سقوط کرد.
پایان زندگی 176 نفر
گدازه‌های آتش از هوا به زمین ریخت و تمام مسافران جان دادند. مسافرانی که ١٤٧ نفرشان ایرانی بودند. دانشجویان نخبه و تحصیلکرده، پسران و دختران جوان، نوزاد و کودک، خانواده، عروس و داماد و پیر و جوان همگی جان باختند. ساعت 6 و 19 دقیقه صبح روز هجدهم دی ماه همان لحظه مرگبار بود. همان لحظه‌ای که دیگر کسی از مسافران پرواز 752 اوکراین نفس نکشید. امدادگران و مأموران خود را برای جمع‌آوری اجساد و امدادرسانی به محل تلخ‌ترین حادثه سال رساندند و 176 زندگی را از روی زمین جمع‌آوری کردند.
حالا خانواده‌ها مانده‌اند با داغی عظیم و دردی فراموش‌نشدنی. مادری که از افسردگی جان باخته و پدری که هنوز هم نتوانسته بار غم را از روی دوش خود بردارد. صدای تک‌تک این خانواده‌ها هنوز هم بوی غم می‌دهد. بوی حسرتی ابدی. توان مبارزه ندارند. توان پیگیری هم همین‌طور. آنهایی که با شنیدن یا دیدن هواپیما حال‌شان دگرگون می‌شود.
پدری داغدیده
دکتر عباس دانشمند یکی از همین داغدیده‌هاست. پدری که تاب شنیدن نام هواپیما را هم ندارد. دیگر سفر نمی‌کند. پدری که دختر و دو نوه و دامادش را در این هواپیما از دست داد. دلش پر است. نه پول می‌خواهد و نه حتی خواستار مجازات مسببان این فاجعه است. می‌گوید هیچ چیز نمی‌تواند دخترش را به او برگرداند. هیچ اتفاقی دوباره خنده‌ها و شیطنت‌های نوه‌هایش را برنمی‌گرداند: «یکسال گذشته، ولی هنوز حتی ذره‌ای از درد ما کم نشده است. هنوز هم در حسرت دیدار دخترم هستم. دلم برای شنیدن صدایش تنگ شده است. چه چیزی می‌تواند او را به من برگرداند. سنگین‌ترین مجازات هم نمی‌تواند دل مرا آرام کند. بیشترین پول هم نمی‌تواند ذره‌ای از غم من کم کند. من فرزندانم را دادم. دیگر چه چیزی می‌تواند از آنها در این دنیا برایم باارزش‌تر باشد.»
زندگی موفق مژگان و پدرام
مژگان دانشمند و پدرام موسوی با دو فرزندشان راهی کانادا بودند. آنها سال‌ها پیش از این برای ادامه تحصیل به آنجا رفتند، بعد هم همانجا ماندگار شدند. پدرام دانشجوی برق و مخابرات بود و مژگان هم مهندسی برق می‌خواند. بعد از مدتی هم هر دو برای ادامه تحصیل راهی کانادا شدند. مژگان تحصیلاتش را ادامه داد و درنهایت هم پس از اخذ مدرک دکتری در دانشگاه آلبرتا مشغول تدریس شد. پدرام هم در یک شرکت مخابراتی مشغول کار بود. حاصل زندگی آنها دو دختر به نام‌های دریا و درینا بود.
همه اعضای این خانواده چهار نفره در آن پرواز به آغوش مرگ رفتند: «من یک دختر و یک پسر دیگر دارم. آنها نیز خارج از کشور زندگی می‌کنند. دخترم در تورنتو و پسرم نیز در استرالیا زندگی می‌کند. من و همسرم تنهاییم. هنوز هم از درون بسیار ناراحتیم. هنوز هم نمی‌توانیم به زندگی عادی برگردیم. هنوز این مسأله برایمان باورکردنی نیست. درد ما درمان ندارد و با هیچ اتفاقی آرام نمی‌گیرد.»
هیچ خواسته‌ای نداریم
دکتر دانشمند بیشتر پولی را که دولت کانادا به‌عنوان غرامت به آنها پرداخت کرد، صرف امور خیریه کرد. حتی وسایل خانه دخترش را هم به خیریه بخشید. او هیچ پولی از مرگ دردناک خانواده‌اش نمی‌خواهد: «هنوز هیچ پول دیه‌ای به ما پرداخت نشده است. ولی من پول دیه را می‌خواهم چه کار کنم. عزیزانم رفتند. دیگر برنمی‌گردند. هنوز پرونده ما در دادسرای ارتش در حال بررسی است. هنوز به دادگاه نرفته؛ به هرحال پیگیر هستیم. ولی من خواسته‌ای ندارم. ما یکسال است که عزاداریم و هیچ چیز نمی‌تواند آرام‌مان کند. همان روزهای اول از طرف دولت کانادا مبلغ 25هزار دلار به قربانیان مقیم کانادا پرداخت شد. من با این پول به خانه دخترم در کانادا رفتم. وسایل و اموال دخترم را به خیریه بخشیدم. کارهای فروش خانه را انجام دادم. بیشتر پول را هم به خیریه بخشیدم و برگشتم. حتی یک دلار آن را هم برای خودم خرج نکردم.»
حسرت دیدار
عباس متخصص بیهوشی اتاق عمل است. این پدر رنج کشیده از دلتنگی زیاد برای خانواده‌اش می‌گوید: «یک ماه پیش تولد پانزده سالگی نوه‌ام بود. او نوه بزرگ‌تر بود. روز تولدش دلم برایش پرکشید. ما هنوز در همان شرایط بحرانی روزهای اول هستیم. من هر روز با عکس‌شان صحبت می‌کنم، ولی دلم آرام نمی‌گیرد. حسرت دیدن روی آنها را دارم. من اصلا حس خوبی به آمدن آنها نداشتم. حتی چندبار تلفنی به آنها گفتیم که برنامه سفرشان را به تابستان موکول‌کنند. اما انگار باید آن اتفاق می‌افتاد.»
مادری که تاب نیاورد
مرگ سارا برایش قابل تحمل نبود. نتوانست تاب بیاورد. چهار ماه پیش بود که سکته کرد و جان باخت. مادر سارا ممانی تنها هشت ماه توانست نفس بکشد. بعد از دخترش زندگی برای او تیره‌وتاره شد. یکی از بستگان سارا در گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید: «پدر سارا سال‌ها پیش فوت کرده بود. مادرش مانده بود با سارا و خواهرش. بعد از این فاجعه، مادر سارا نتوانست تاب بیاورد. او آن‌قدر غصه خورد، اشک ریخت و حالش بد شد که درنهایت سکته کرد. او شهریور ماه بود که جان خود را از دست داد. حالا فقط خواهر سارا مانده با کوله‌باری از غم و دلتنگی. او در ایران زندگی می‌کند. اما اصلا حال‌وروز خوبی ندارد. پیگیر این پرونده هستیم، ولی فعلا شرایط آن‌قدر مساعد نیست که بخواهیم خواسته‌ای داشته باشیم. چندین زندگی تمام شده. چندین خانواده داغدار شده‌اند. چندین نفر هنوز هم عذاب می‌کشند و این خودش یک تراژدی بزرگ است. مسأله‌ای نیست که به راحتی بتوان آن را فراموش کرد. هیچ مسکنی برای این درد وجود ندارد.»
ماه عسل ناتمام
سارا ممانی و سیاوش غفوری آذر، هر دو فارغ‌التحصیل دوره کارشناسی ارشد مکانیک از دانشگاه کنکوردیا بودند. سیاوش در شرکت هوافضایی پرات‌اند ویتنی کار می‌کرد. سارا هم در بمباردیه مشغول به کار بود. این دو جوان موفق از زمان دانشگاه با هم آشنا شده بودند. قبل از تعطیلات سال نوی میلادی به ایران سفر کردند تا با هم ازدواج کنند. آنها زمان وقوع حادثه از سفر عروسی به مونترال بازمی‌گشتند. اما ارابه مرگ اوکراینی، ماه عسل آنها را به هم ریخت.
زندگی مشترکی که هرگز آغاز نشد
در این هواپیما ۱۳ شهروند افغانستانی بودند که قربانی شدند، ۶ نفر آنان تابعیت دوگانه افغانستان و سوئد را داشتند، سه نفر شهروند افغانستان و آلمان بودند، چهار نفر دیگر نیز شهروند افغانستان بودند. دیدن خانواده و برگزاری مراسم نامزدی از دلایل این افراد برای آمدن به ایران بود. رحیمه یکی از همین قربانیان افغانستانی بود. او از ولایت میدان وردک بود. شوهرش حسین نیز از ولایت هلمند بود. رحیمه سال ۲۰۱۵ به سویدن رفت و سه‌سال بعد او و حسین در مراسم جشن تولد یکی از دوست‌های مشترک‌شان با هم آشنا شدند. خانواده حسین در تهران و نزدیکان رحیمه در کابل و تهران زندگی می‌کردند. رحیمه و حسین در جشن کریسمس به ایران آمدند تا بتوانند جشن پیوندشان را با خانواده‌ها و بستگان‌شان برگزار کنند. شش روز پس از جشن عروسی آنها برای شروع یک زندگی تازه از ایران خارج شدند، اما هرگز نتوانستند به آرزویشان برسند.
خاطره تلخ ماندگار
یکی از بستگان رحیمه نیز به «شهروند» می‌گوید: «خانواده رحیمه از همان روز اول وقتی این فاجعه را شنیدند، گفتند که نمی‌توانند طاقت بیاورند. هنوز هم مثل روزهای اول هستند. غمگین و افسرده. انگار که زندگی برایشان تمام شده است. هیچ چیز نمی‌تواند آنها را خوشحال کنند. چند روز پیش اعلام کردند که به‌زودی پول دیه پرداخت خواهد شد، ولی چه چیز می‌تواند جای رحیمه را برای خانواده‌اش پر کند. دختری که تازه می‌خواست زندگی مشترک با عشقش را آغاز کند. اما در میان زمین و آسمان جان باخت. خانواده حتی توان پیگیری پرونده را هم ندارند. هنوز نتوانسته‌اند حتی کمی آرام شوند. یکی از خواهرهای رحیمه در سوئد زندگی می‌کند، یکی هم در ایران، اما هیچ‌کدام دیگر دل‌شان نمی‌خواهد سوار هواپیما شوند. این خاطره تلخ هیچ‌وقت از ذهن‌شان پاک نخواهد شد.»
ماجرا از چه قرار بود؟
بامداد 18 دی ماه 98 است، شهر هنوز بیدار نشده است. 176 جان مسافرند، 176 انسان عازم‌اند، شاد، خندان، امیدوار به زندگی. راهی پرنده‌ای هستندکه مقصدش آسمان است نه زمین، پرنده‌ای که خونین به زمین افتاد و 176 جان را در آسمان جا گذاشت. 176 امید، 176 آرزو، 176 لبخند... صبح 18 دی ماه 1398 است، 176 داغ بر پیکر ایران مانده است، 176 زخم که درمان نمی‌شود...
176 خانواده 18 دی ماه 98 را با خبر سقوط بوئینگ 737 به مقصد کی‌یف آغاز کردند، 176 پدر، 176 مادر...کسی چه میداند چند پدر چشم انتظار نوشتند «جان پدر کجایی؟» کسی چه میداند چند مادر در چند ثانیه شکستند؟ کسی چه میداند تلفن همراه مسافران پرواز اوکراین چند تماس بی‌پاسخ داشت؟ کسی چه میداند چند رویا، چند امید در 24 ثانیه تبدیل به حسرت شد؟
به گزارش «مردم سالاری آنلاین» 18 دی ماه سال 98 هواپیمای مسافربری پرواز ۷۵۲ اوکراین با 176 سرنشین پس از برخاستن از فرودگاه امام در منطقه خلج آباد شهریار سقوط کرد؛ هواپیمایی که 28 مسافر زیر 18 سال داشت. یکی از تلخ ترین و پرحاشیه ترین حوادث سال‌های اخیر درست در روزی رقم خورد که فضای جامعه تحت تاثیر اخبار مربوط به «انتقام سخت» بود و صداوسیما از همان ساعات ابتدای روز بر طبل شادانه می‌کوبید.
سقوط هواپیمای مسافربری اوکراین تنها چند ساعت پس از هدف قراردادن پایگاه عین الاسد توسط سپاه، اتفاق افتاده بود. سقوط هواپیما در ناوگان هوایی کشور اتفاق جدیدی محسوب نمی‌شد، اما آنچه این اتفاق را متمایز می‌کرد این بود که «نه هواپیما متعلق به ناوگان فرسوده ایران بود و نه همه مسافران، ایرانی بودند.»
چند ساعتی گذشت تا مطابق معمول مسئولان راحتترین کار را انجام دهند، «پیام تسلیت»! تسلیت مسئولان به بازماندگان این حادثه اولین واکنش به این اتفاق بود. رسانه‌ها و صداوسیما نیز در کنار پوشش پررنگ حمله سپاه به عین الاسد و خسارات احتمالی که به آمریکایی‌ها زده شده بود، نیم نگاهی هم به حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی داشتند. حادثه‌ای که تاکید داشتند بگویند یک سانحه هوایی به دلیل نقص فنی است.
اما ماجرا به همین سادگی‌ها نبود. سرنشینان بوئینگ 737 تنها ایرانی نبودند و همین کافی بود تا جامعه جهانی به دنبال شفاف سازی حادثه باشند.
از همان ساعات اولیه حادثه، اخباری مبنی بر انتشار تصاویر ماهواره ای آمریکا از انفجار هواپیمای اوکراینی منتشر شد. رسانه‌های آمریکایی از رخدادی تلخ و باور نکردنی سخن می‌گفتند، «دستگاه‌های اطلاعاتی آمریکا شواهدی مبنی بر ساقط شدن هواپیما با پدافند هوایی ایران دارند.» آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا اعلام کردند این هواپیما بر اثر برخورد موشک زمین به هوا سقوط کرده است. خبری که بلافاصله از سوی مقامات ایرانی تکذیب شد و آن را جنگ روانی دانستند. مسئولان می‌گفتند این ادعاها برای این مطرح می‌شود تا «انتقام سخت» ایران از آمریکا را به حاشیه براند، ادعای که ای کاش صحت داشت...
نقص فنی، عامل سقوط هواپیمای اوکراینی
تاکید آمریکا، کانادا، بریتانیا، و استرالیا مبنی بر برخورد موشک زمین به هوا به بوئینگ 737 ورق را برگرداند. حالا شکی ترسناک وجود همه را فراگرفته بود. خبری که دعا می‌کردیم دروغ باشد، حادثه‌ای که از خدایمان بود نقص فنی باشد و 176 جان به گناه نکرده محاکمه نشده باشند! حالا خبر‌های احتمال شلیک موشک به هواپیمای اوکراینی در صدر اخبار جای گرفته بودند و اخبار حمله به عین الاسد در حاشیه قرار گرفته بود.
با تقویت شایعات در مورد شلیک به هواپیما، وزیر راه و شهرسازی در پایان روز حادثه اعلام کرد شایعات تروریستی بودن، انفجار یا تیراندازی به هواپیما به عنوان علت بروز سانحه درست نیست و «نقص فنی» دلیل حادثه بوده است. او گفت اگر چنین اتفاقاتی که در فضای مجازی عنوان می‌شود، رخ داده بود هواپیما باید در آسمان منفجر می‌شد، اما این اتفاق نیفتاد چرا که «نقص فنی» هواپیما موجب شده است هواپیما دچار آتش سوزی شود و پس از قطع سیستم‌های مخابراتی و کنترلی سقوط کند. شاهدان عینی نیز این موضوع را دیده و تایید می‌کنند.
روز بعد از حادثه نخستین ویدئوها از سقوط پرواز ۷۵۲ که قرار بود در فرودگاه کی‌یف به زمین بنشیند در فضای مجازی منتشر شد، «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا اعلام کرد سقوط هواپیمای اوکراینی مشکوک است و احتمال دارد توسط کسی به اشتباه ساقط شده باشد.
همان روز تیم اوکراینی برای بررسی علت سقوط هواپیما وارد تهران شد. رضایی‌فر، مدیرکل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی کشور گفت قرار است تیم اوکراینی با یک نرم‌افزار خاص جعبه سیاه را بررسی کند. رئیس سازمان هواپیمایی کشوری ایران با بیان اینکه چون جعبه سیاه آسیب دیده باید از روش‌های ویژه‌ای استفاده کنیم، پیش‌بینی کرد که در مدت زمانی یک تا دو ماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد.
انکار همچنان ادامه داشت و شک و ترس در جامعه آشکار. 20 دیماه «علی عابدزاده»، رئیس سازمان هواپیمایی کشور در برنامه گفت‌وگوی ویژه خبری اظهارات رئیس جمهور آمریکا مبنی بر سقوط هواپیمای اوکراینی به‌علت اشتباه سامانه پدافندی ایران را غیرمنطقی خواند و گفت: «چنین مسئله‌ای برای این سانحه امکان‌پذیر نیست. شاهدان دیده‌اند که آتش در هواپیما وجود داشته و یک دقیقه در هواپیما بوده است درحالی که اگر به هواپیما موشک می‌خورد بلافاصله منفجر می‌شد.» عابدزاده مدعی شد آمریکا در چند ماه گذشته به علت ضرر هنگفتی که شرکت بوئینگ داده و این سومین بوئینگی است که به‌علت «نقص فنی» سقوط کرده است، این ادعاها را مطرح می‌کند. اما جامعه جهانی سند و مدرک می‌خواست.
نخست وزیر کانادا در خصوص حادثه نظر دیگری داشت. «جاستین ترودو» می‌گفت اطلاعاتی از منابع متعدد دریافت کرده که حاکی از اصابت موشک زمین به هوای ایران به هواپیماست و ممکن است این حادثه سهوی بوده باشد.
اعتراف؛ «خطای انسانی» دلیل سقوط!
21 دیماه، ساعت هفت و چهار دقیقه صبح، ایران در شوک و بهت فرو می‌رود! حقیقتی آشکار می‌شود که سه روز پنهان شده بود، حقیقتی تلخ و باور نکردنی. ستاد کل نیروهای مسلح اعلام می‌کند: «هواپیمای اوکراینی، پرواز ۷۵۲ براثر «خطای انسانی» مورد اصابت موشک قرار گرفته است.» خبر کوتاه است، تنها دو کلمه؛ «خطای انسانی»! اما این دو کلمه 176 انسان را از 176 خانواده گرفته است، دو کلمه‌ای که اعتماد را ویران کرد...
این بار ابراز تاسف‌ها رنگ و بوی دیگری به خود گرفته. حالا تاسف‌ها رنگ و بویی شرم از «خطای انسانی» دارد و تنها تسلیت به دلیل «نقص فنی» نیست. اعتراف به اشتباه، اعتراف به «خطای انسانی» آن هم بعد از سه روز کتمان، سه روز تلاش برای وارانه جلوه دادن ماجرا در حالیکه از واقعیت ماجرا آگاه بوده‌اند، واقعیت تلخی بود که در 21 دی ماه 98 آشکار شد. واقعیتی تکان دهنده که افکار عمومی را به مسئولان و رسانه‌های رسمی کشور بی‌اعتماد کرد و بعید به نظر می‌رسد به این زودی از یادها فراموش شود.
همان روز «امیرعلی حاجی‌زاده»، فرمانده هوافضای سپاه در نشستی خبری گفت: «گردن ما از مو باریک‌تر است و همه مسئولیت این حادثه را می‌پذیریم.» سردار سلامی، فرمانده کل سپاه نیز با تاکید بر این که دوست داشتم داخل هواپیما باشم و با این عزیزان سقوط کنم، اما شاهد این ماجرای غم‌انگیز نباشم، گفت هیچ وقت این قدر شرمنده نبوده ام اما آرزویی جز تکه‌تکه شدن، پای امنیت و رفاه مردم نداریم. رهبر انقلاب مجددا در پیامی با ابراز همدردی عمیق با خانواده‌های داغدار، ستاد کل نیروهای مسلح را مامور پیگیری تقصیرهای احتمالی در این حادثه کرد. رییس جمهور ضمن ابراز همدردی با خانواده قربانیان، این حادثه را ناشی از فضای تهدید و ارعاب رژیم متجاوز آمریکا علیه ملت ایران پس از شهادت سردار سلیمانی و به منظور دفاع در برابر حملات احتمالی ارتش آمریکا دانست که متأسفانه با خطای انسانی و شلیک اشتباه، به یک فاجعه بزرگ منجر شد.
واکنش‌ها به اعتراف ایران
پس از بیانیه رسمی ایران مبنی بر سقوط هواپیما بر اثر اصابت موشک، مقامات پنج کشور مرتبط با هواپیمای اوکراینی بر ضرورت ارسال جعبه سیاه هواپیما به خارج از ایران برای بازخوانی تأکید کردند. جاستین ترودو نخست وزیر کانادا از ایران خواست جعبه سیاه را برای تحقیقات به فرانسه بفرستد. با اینکه رئیس سازمان هواپیمایی کشوری پیش بینی کرده بود در یک فرصت یک تا دوماهه اطلاعات جعبه سیاه بازخوانی خواهد شد، ارسال جعبه سیاه بیش از شش ماه طول کشید. مسئولان سازمان هواپیمایی تیرماه جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی را همراه با یک قاضی به پاریس فرستادند. این تاخیر باعث انتقاد اوکراین، فرانسه، کانادا و بازماندگان قربانیان شده بود که ایران را متهم می‌کردند نمی‌خواهد اسرار جعبه سیاه فاش شود. از سوی دیگر فضای جامعه متاثر از اتفاق افتاده متشنج بود، در فضای مجازی کاربران با بازنشر #چرا_زدی؟ به دنبال جوابی روشن بودند! سوالی که یکسال پس از حادثه هنوز پاسخی به آن داده نشده است، حادثه‌ای که زوایای مبهم بسیار دارد و مبهم‌ترین بخش آن دلیل شلیک موشک دوم بعد از 24 ثانیه است!
انتشار گزارش جعبه سیاه
سرانجام شهریورماه سال جاری گزارش جعبه سیاه منتشر شد. براساس گفته معاون وزیر راه و شهرسازی در داخل کابین پرواز، سه نفر کرو و یک نفر معلم حضور داشته اند که هر سه متوجه شرایط غیرعادی می‌شوند و تا آخرین لحظات مشغول کنترل و هدایت هواپیما بوده‌اند. معلم خلبان بعضی راهنمایی‌ها را انجام داده و اعلام کرده هر دو موتور هواپیما فعال است. با توجه به اینکه صدای کابین پس از 19 ثانیه از انفجار اول قطع می‌شود و موشک دوم 25 ثانیه پس از آن شلیک شده و به هواپیما رسیده، تحلیلی در مورد عملکرد و آثار موشک دوم از جعبه سیاه هواپیما به دست نیامده است. چرا که قطعات ناشی از اصابت موشک اول به هواپیما باعث قطع شدن همزمان جعبه‌های FDR و CVR در 19 ثانیه پس از آن شده است.
رئیس سازمان هواپیمایی کشور اعلام کرد بررسی هر دو جعبه سیاه هواپیمای اوکراینی از 27 تیرماه 99 تا سوم مردادماه در آزمایشگاه دفتر تحقیقات و ایمنی هواپیمایی کشوری فرانسه (BEA) انجام شد. این بازخوانی تحت نظارت این سازمان بوده و با مساعدت کشور فرانسه انجام شده است.
با این حال کانادا ایران را متهم کرد که دراین زمینه شفاف عمل نکرده است. وزرای خارجه و حمل و نقل کانادا پس از ارائه گزارش ایران درباره جعبه سیاه گفتند آن گزارش تنها مربوط به لحظات پس از اصابت موشک اول و پیش از اصابت موشک دوم است، اما از آنچه پس از برخورد موشک دوم گذشته اطلاعاتی داده نشده است و به تازگی نیز وزیر خارجه کانادا دولت ایران را تهدید کرده است چناچه خانواده‌ها از روند پیگیری پرونده و محاکمه عاملان آن و جبران خسارت راضی نباشند، قطعا پرونده را به سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی ارجاع خواهد داد و اگر آنجا نتیجه حاصل نشود، به دیوان بین‌المللی دادگستری شکایت خواهد کرد.
ابهاماتی که همچنان باقیست
با گذشت یک سال از سقوط هواپیمای اوکراینی هنوز ابهامات زیادی در این پرونده وجود دارد. انتشار قطر‌ه چکانی اطلاعات مرتبط با فاجعه سرنگونی هوایپما خشم بازماندگان حادثه را برانگیخته است. بسیاری از مسائل همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
هنوز کسی نمیداند دلیل مسدود نبودن حریم هوایی ایران برای پروازهای مسافربری در ساعات پس از حمله به عین الاسد چیست؟ چرا که «انتقام سخت» ساعت۱:۲۰ با رمز یا زهرا شروع می‌شود و ساعت ۲:۰۴ بامداد اولین موشک ایران به پایگاه عین الاسد اصابت می‌کند. حمله موشکی دو ساعت طول می‌کشد و ساعت ۶:۱۲ هواپیمای اوکراینی از زمین برمی‌خیزد. این همان ساعاتی است که رییس جمهور آن را فضای تهدید و ارعاب نامید، اما پروازها در این آسمان ناامن و پرتنش ادامه یافت.
موشک اول در اثر «خطای انسانی» شلیک شده، چرا کسی نمی‌گوید علت شلیک موشک دوم چه بوده است؟ آیا این امکان وجود داشته که پس از شلیک موشک اول، خلبان، هواپیما را به فرودگاه هدایت کند؟
براساس گفته‌های رییس پزشکی قانونی اوکراین اجساد مسافران هواپیما بر روی زمین بدون صندلی بوده است. او در گزارش خود گفته بود آن چیزی که ما در ایران دیدیم نشان می‌داد پیش از برخورد موشک به هواپیما داخل کابین وحشت و تشنج بوده است. بنا بر برداشت «الکساندر رووین»، به دلیل وحشت و اضطرابی که در کابین وجود داشته، مسافران کمربند ایمنی را باز کرده و از صندلی خود بلند شده بودند. به گفته این مقام اوکراینی، بلافاصله پس از سقوط هواپیما نیروهای ایران تمامی تکه‌های هواپیما را از محل سقوط جمع آوری کرده بودند و گوشی‌های موبایل و لپ‌تاپ‌های مسافران که در اختیار تیم اوکراین بوده پس گرفته‌اند. اتفاقی که خانواده قربانیان حادثه با گذشت یکسال همچنان از آن گلایه دارند.
مقامات اوکراین پیشتر نیز مدعی شده بودند ایران خیلی زود شروع به پنهانکاری کرده و محل سقوط را بر روی تیم خارجی بسته است.
یکسال گذشته است اما کسی عامل این «خطای انسانی» شوم را نمی‌شناسد! عامل مرگ 176 انسان هرگز معرفی نشده است، تنها «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه، بهمن ماه خبر داد که فردی که به هواپیمای مسافربری اوکراین شلیک کرده، در زندان است. اما آیا زندانی محاکه شده است؟ چه حکمی در دادگاه برای وی در نظر گرفته شده؟ آیا افکار عمومی که از این رخداد به شدت متاثر شده است حق ندارد در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ آیا لزومی نداشت نماینده‌ای از رسانه‌ها برای گزارش به افکار عمومی در جریان محاکمه وی قرار گیرد؟ اصلا محاکمه‌ای در کار بوده؟
در حال حاضر و در آخرین خبر، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران اعلام کرد سازمان هواپیمایی کشوری گزارش را آماده کرده است. این گزارش به صورت ویدئو کنفرانس در اختیار اوکراین و دیگر طرف‌ها قرار گرفته و بخش‌های مختلف آن خوانده شده است. گزارش فنی کامل شده است و به صورت رسمی با ترجمه رسمی در اختیار کشورهای درگیر موضوع قرار خواهد گرفت. از نظر سخنگو اینها موضوعاتی نیست که سیاسی کنیم.
سال سیاه 176 خانواده، خداحافظ ای داغ بر دل نشسته
بوئینگ 737، هواپیمایی که 18 دی ماه 98 به مقصد کی‌یف از فرودگاه امام خمینی ایران پرواز کرد، این پرواز به مقصد نرسیده 147 مسافر ایرانی داشت، 147 خانواده ایرانی در یکسال گذشته به دنبال جواب سوالاتی بودند که هرگز پاسخ داده نشد! داغ آنها ذره‌ای سرد نشده است و همچون ثانیه اول شنیدن خبر میسوزند و به دنبال پاسخ هستند. «مردم سالاری آنلاین» برای جویا شدن احوال آنها به سراغ چند خانواده رفت، اما تنها جواب دریافتی از آنها سکوت بود!
البته که آنها از ما دلگیرند، از رسانه‌های که سال گذشته سه روز بی‌خبر از فاجعه بودند و نمی‌خواستند فاجعه را باور کنند. آنها به ما اعتماد ندارند، آنها ما را نیز در زمره کتمان کنندگان می‌دانند...
اما کافی است سری به صفحات مجازی آنها بزنید، صفحاتی که به یاد و نام عزیزان از دست رفته شان فعالیت می‌کند، صفحاتی که سطر سطر نوشته آنها بغض است و آه و حسرت. حسرت پدرانی که کودکان خردسال از دست داده‌اند، حسرت مادران در غم نو عروسان و تازه دامادها، حسرت نو عروسان در غم تازه دامادها، غصه بر دل مانده خواهرها و برادرها، غم مادرانی که ذره ذره آب می‌شوند و آرام نمی‌گیرند، آه پدرانی که کمر خم می‌کنند و آرام نمی‌شوند. یکسال گذشته است و سینه آنها پر از سوالاتی بی‌جواب است. خانواده‌ها یکسال است به دنبال دادخواهی هستند، به دنبال پاسخ، به دنبال توضیح. صفحات مجازی آنها پر از سوال است: چرا آسمان کشور بسته نشده است؟ کدام نهاد درخواست بستن آسمان را داشته و کدام نهاد نپذیرفته است؟ با توجه به تاکید چندین باره انکس 13 کنوانسیون شیکاگو مبنی بر لزوم خوانده شدن جعبه سیاه هواپیما در سریع ترین زمان ممکن، و با توجه به تاکید چندین باره مقامات کشور مبنی بر پیروی از الزامات این انکس، به چه علت با وجود 9 هفته زمان برای ارسال جعبه‌های سیاه پیش از محدودیت‌های پرواز ناشی از کرونا، این کار پس از 7 ماه به تعویق افتاد؟ مبنی بر کدام قانون وزیر امور خارجه و مسئولین دیگر بارها اعلام کردند جعبه سیاه در ایران است و سایر کشورها باید برای خواندن این اطلاعات به ایران تجهیزات ارسال کنند؟ چرا سه روز دروغ و پنهانکاری شد؟ چند نفر در پدافند مستقر بودند؟ دادستان پرونده اعلام کرده است که خطای تنظیم رادار از عوامل بروز فاجعه بوده است، 9 پرواز پیش از PS752 از فرودگاه امام خمینی پرواز کرده است، آیا هیچ اپراتوری متوجه اشکال در تنظیم رادار نشده است؟ چرا بعد از حادثه752 PS آسمان بسته نشد؟ آیا امکان خطای مجدد وجود نداشت؟ آیا پدافند متحرک پس از حادثه موقعیت خود را ترک کرد؟ علت تاخیر یکساعته پرواز چه بود؟چرا موبایل‌ها و لوازم الکترونیکی به خانواده‌ها تحویل نشد؟ این پرواز چه نکته متمایزی با پروازهای پیشین همان شب داشت که به عنوان تهدید شناخته شد؟
غرامت به جای پاسخ
چند روز پیش معاونت حقوقی نهاد ریاست جمهوری اعلام کرد که هیات دولت مصوب کرده است که مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده‌ها و بازماندگان هر یک از جانباختگان سقوط هواپیمای اوکراینی در اسرع وقت فراهم و مبالغ براساس مستندات به ذی‌نفعان پرداخت شود.
طبق مصوبه هیات دولت، وزارت راه و شهرسازی موظف شده است تا با همکاری دستگاه‌های ذیربط ترتیب پرداخت مبلغ ۱۵۰ هزار دلار یا معادل یورویی آن به خانواده ها و بازماندگان هریک از جانباختگان پرداخت کند.
در مصوبه آمده است که این جبران مانع از پیگیری جنبه کیفری موضوع در مرجع قضایی صلاحیتدار نیست. در این مصوبه آمده است که خسارات ناشی از فوت جانباختگان، بدون هیچ‌گونه تبعیض ناشی از ملیت و تابعیت براساس قوانین متبوع و قابل اعمال کشورهای جانباختگان، به ورثه و بازماندگان آنها پرداخت شود.
گرچه غرامت جانباختگان حادثه باید در اسرع وقت پرداخت شود، اما آیا بهتر نبود پیش از غرامت سوالاتشان پاسخ داده می‌شد؟ بهتر نبود در دادگاهی علنی عامل خطای انسانی معرفی و محاکمه می‌شد؟ بهتر نبود دلیل خطای انسانی برایشان شفاف می‌شد تا این شائبه به وجود نیاید که پرداخت غرامت به آنها حق سکوتی است برای گذشتن از حق دادخواهیشان؟ شاید به همین دلیل است که حدود نیمی از بازماندگان، غرامت را نپذیرفته‌اند...
پرونده به‌زودی به دادگاه ارسال می‌شود
این درحالی است که غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی قوه قضائیه از رسیدگی سریع قضائی در این خصوص خبر می‌دهد و می‌گوید: «یک بار دیگر به خانواده‌های داغدیده حادثه هواپیمای اوکراینی تسلیت می‌گویم. در این پرونده، در دو بخش اقدامات بسیار خوبی انجام شده است. یک بخش پرداخت غرامت و خسارت به خانواده‌های جانباختگان این حادثه است. این بخش از ناحیه مجاری ذیربط خارج از قوه قضائیه تأمین اعتبار شده است. اقدامات اولیه برای پرداخت این خسارات انجام شده و اگر تاکنون پرداخت نشده باشد، به‌زودی پرداخت خواهد شد. بلافاصله در این‌خصوص پرونده تشکیل شده است. تحقیقات بسیار مفصل با تشکیل کارگروه‌های متعدد انجام شد و نهایتا هم چون نیازمند این بودیم که جعبه سیاه هواپیما بازخوانی شود، با هماهنگی‌های انجام شده و با حضور تیم ایرانی و تیم کشورهای دیگر، این جعبه سیاه در خارج از ایران با حضور نمایندگان جمهوری اسلامی ایران بازخوانی شد. اطلاعات جعبه سیاه نیز در اختیار بازپرس پرونده قرار گرفت. تحقیقات این پرونده تکمیل شده است. به‌زودی شاید تا قبل از پایان ماه جاری، پرونده برای رسیدگی از دادسرای نظامی تهران به دادگاه ارسال خواهد شد. همچنین رسیدگی برابر ضوابط و مقررات قانونی انجام می‌شود.»
سخنگوی قوه قضائیه در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «البته در کنار آن، دستگاه قضائی جلسات متعددی را با خانواده‌های جانباختگان این حادثه داشته است. توضیحات کافی برای خانواده‌های جانباختگان که اکثر آنها در جلسه حاضر بودند، در آن جلسه داده شده است. حتی گزارش‌های کارشناسی و شبیه‌سازی سانحه و مستندات بسیاری از این حادثه در اختیار خانواده‌های جانباختگان قرار داده شده است.»
تمامی افرادی که در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی قصور داشتند محاکمه شوند
روحانی رییس جمهور ایران در جلسه هیئت دولت یادآور شد: روز چهارشنبه ۱۸ دی یک روز تاسف انگیزی بود شب قبل در آسمان هواپیمایی به خطا و اشتباه مورد هدف قرار گرفت و عزیزان ما در آن هواپیما جان باختند این برای ما بسیار دردناک بود در آغاز برای ما روشن نبود که حادثه چیست روز جمعه گزارشات کامل آمد و روشن شد شرایط چه بوده است. از همان وقت به مسوولان گفتیم هر چه هست به مردم اعلام کنید همان روز هم گفتیم مسببین این حادثه باید در یک دادگاه عادلانه محاکمه شوند.
رییس جمهوری تصریح کرد: ما امروز هم به این اصرار داریم حتما قوه قضاییه این کار را خواهد کرد. قوه قضاییه همه عاملین این حادثه را مورد محاکمه قرار می‌دهد که این محاکمه برای ما مهم است افراد اگر قصور یا کوتاهی کردند یا هر چیز دیگری همه زوایای مساله باید روشن شود و مردم مطلع شوند که امر چگونه بوده و دولت همه تلاش خود را در این یکسال انجام داده است.
وی افزود: دولت در جلسه قبل خود به این تصمیم رسید که خسارت را دون در نظر گرفتن تابعیت افزاد پرداخت کند. هر کس تبعه هر کجاست چه ایرانی و چه غیر ایرانی همه را مساوی حساب کردیم ۱۵۰ هزار دلار به عنوان خسارت قرار دادیم و ان شاء الله این پول به آنها پرداخت کردیم راجع به کسانی که این حادثه را ایجاد کردند قصور یا کوتاهی یا هر چیز دیگری بوده در دادگاه محاکمه می‌شوند و در این دادگاه هر چه حق و عدل است بدون اغماضی انجام می‌شود. در این شرایط برای ما سخت بود اما در عین حال ۳۰ میلیون دلار تهیه شد برای این که این بخش از مساله را حل و فصل کنیم این به معنای این نیست که تاثیر در محاکمه بگذارد محاکمه با دقت انجام می گیرد.
بیانیه سپاه در سالگرد سقوط هواپیمای اوکراینی
سپاه پاسداران در بیانیه‌ای با گرامیداشت سالروز شهادت جمعی از هموطنان عزیز در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، نوشت: ماجراجویی‌های تروریستی آمریکا این اتفاق تلخ را رقم زد.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در بیانیه‌ای با گرامیداشت ۱۸ دیماه سالروز شهادت جمعی از هموطنان عزیز در حادثه سقوط هواپیمای اوکراینی، از صبر، نجابت و شکیبایی خانواده‌های معظم آنان قدردانی و تاکید کرد: "ملت ما با درک و تحمل سختی‌های ناشی از دشمنی‌ها و توطئه‌های نظام سلطه و استکبار، مصمم‌تر از گذشته در پی کنار زدن دشمنان از مسیر پرافتخار و آینده درخشان فراروی بوده و انتقام سخت از آنان نیز دستور کار پاسداران انقلاب و مجاهدان مومن امت اسلامی خواهد بود."
در بخشی از این بیانیه آمده است: « با گذشت یک سال از حادثه سقوط هواپیمای مسافربری اوکراینی که پس از ماجراجویی و جنایت تروریستی آمریکا و متعاقب آن ضربه موشکی به پایگاه تروریست‌ها در عین الاسد و شرایط جنگی منطقه رخ داد؛ همچنان فراق فرزندان عزیز ملت ایران غم و اندوهی عمیق را در دل‌های همگان گذاشته است.»
در این بیانیه با تاکید بر اینکه پاسداران انقلاب اسلامی، طی چهار دهه اخیر همواره در میدان‌های مبارزه با ظالمین و مستکبرین در دفاع از امنیت و منافع ملی و صیانت از آرامش و سلامت مردم حضور شجاعانه و فداکارانه داشته و جان خود را سپر بلای ملت ایران کرده‌اند، آمده است: "بار سنگین فراق فرزندان عزیز ایران بسیار سخت و اندوهبار است و این اتفاق تلخ که در پی ماجراجویی‌های ضد انسانی و اقدامات تروریستی امریکا در منطقه به وقوع پیوست؛ بار دیگر اوج خباثت و کینه‌توزی استکبار جهانی علیه جمهوری اسلامی و ملت ایران را به اثبات رساند و قلب‌های مردم شهیدپرور ایران را جریحه دار و اندوهگین کرد."
در این بیانیه با ابراز تاسف و تاثر عمیق آحاد فرماندهان، مسئولین و کارکنان پاسداران انقلاب اسلامی نسبت به وقوع این حادثه دردناک و ابراز همدردی مجدد با خانواده‌های معظم شهدا و تاکید بر بهره گیری از گزارش‌های کمیته‌های تخصصی بررسی حادثه و رفع کاستی‌ها و معایب برای جلوگیری از حوادث و وقایع مشابه، آمده است: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نهادی برخاسته از بطن مردم و خادم، پیشمرگ، هم درد و شریک غم و شادی هموطنان در تمامی صحنه‌ها بوده و خواهد بود و ملت شریف و فهیم ایران نیز با درک و تحمل سختی‌های ناشی از دشمنی‌ها و توطئه‌های نظام سلطه و استکبار، مصمم‌تر از گذشته در پی کنار زدن دشمنان از مسیر پرافتخار و آینده درخشان فراروی بوده و انتقام سخت از آنان نیز دستور کار پاسداران انقلاب و مجاهدان مومن امت اسلامی خواهد بود..»
پرواز شمارهٔ ۷۵۲ یک پرواز مسافربری متعلق به هواپیمایی بین‌المللی اوکراین بود که در ۱۸ دی ۱۳۹۸ (۸ ژانویه ۲۰۲۰) ساعت ۶:۱۹ صبح، اندکی پس از برخاستن از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی به اشتباه هدف دو موشک قرار گرفت که به فاصلهٔ ۲۴ ثانیه از سامانهٔ موشکی تور پدافند هوایی سپاه پاسداران شلیک شدند و کمی بعد این هواپیما در نزدیکی شاهدشهر استان تهران سقوط کرد. همهٔ ۱۷۶ سرنشین این پرواز جان باختند.
این حادثه زمانی اتفاق افتاد که سپاه پاسداران پس از عملیات ترور آمریکا و شهادت سردار سلیمانی و ابومهدی مهندس، به پایگاه نیروهای آمریکایی در عراق حمله موشکی کرد.
پرونده مسببان این حادثه در قوه قضائیه است و براساس گزارش ها در مراحل نهایی قرار دارد. امروز حسن روحانی تاکید کرد که دولت اصرار دارد همه مسببان این حادثه محاکمه شوند.
