تاریخ انتشار
شنبه ۲۰ مرداد ۱۳۹۷ ساعت ۱۳:۱۶
کد مطلب : ۴۰۲۱۵۵
متن ارسالی:
گردشگری لجام گسیخته و تخریب محیط زیست رودخانه جن در کهگیلویه
۳
کبنا ؛متن ارسالی
طبیعت برای بقای نسل بشر آفریده شده و پیوند میان انسان و طبیعت ناگسستنی میباشد طبیعت ومحیط زیست یعنی همهی محیطهایی که زندگی در آن جریان دارد، موهبتی خدادادی هستند که طبق تحقیقات علمی و نظر کارشناسان از مجموعه منابع عظیم درهم پیچیده و عوامل و موجودات و شرایط هماهنگی که در اطراف موجودات زنده وجود دارد و ادامه حیات به آن وابسته است به وجود میآید. محیط زیست ما از آب، هوا، خاک، انرژی، گیاه، زندگی بیولوژیکی و غیره تشکیل شده است و موثرترین و مهمترین عامل در تغییرات زیست محیطی شخص انسان است که برای به آسایش رساندن خودویرانی طبیعت و محیط زیست را پیشهی خود ساخته و در حقیقت ساکنان کوهها و دریاها و بیابانها و جنگلها ورودخانه ها همگی ازپیامد و خطرات سهل انگاریها ورفتارزیانبار انسان با عناصر تشکیل دهنده محیط زیست و زیستگاههای خود که به صورت فعالیتهای کشاورزی، صنعتی وبهره برداری سیری ناپذیر از منابع زیست محیطی بروز مییابد، گریزان از نابودی و صدالبته همواره در شکنجه و عذاباند و محیط زیست در لبهی پرتگاه و کاهش ظرفیت برای ادامه حیات.
حفاظت ازحقوق محیط زیست درقرآن کریم وآموزه های دینی از زبان امامان معصوم علیهم السلام نشان ازاهمیت حقوق محیط زیست برای بشر از ابتدا تاکنون دارد بدون شک نامگذاری سور قرآن به نام پدیدههای طبیعی (رعد، نجم، شمس، فیل، بقره، تین، زیتون، قمر، والضحی، فجر) وتکرار واژههای مربوط به مواهب و پدیدههای موجود در طبیعت و آنچه در آسمانها و زمین است از قبیل: ارض 1541 بار، سماء 310 بار، ماء 64 بار، جبل 36 بار مبین وحاکی از پیامهای مهمی در ارتباط با حفظ حقوق طبیعت و مواهب طبیعی است. علی (ع) میفرماید: «از خدا نسبت به بندگان و شهرهایش پروا کنید، زیرا دارای مسئولیت هستید حتی نسبت به زمینها و حیوانات! انسان هر گز اجازه ندارد خود را رها و لجام گسیخته و آزاد در بهره برداری از طبیعت بداند و حق ندارد با آلوده کردن وویران ساختن طبیعت به آسایش برسد» نهج البلاغة (للصبحی صالح): ص 242، خ 167
امروزه تجارب تاریخی تلخ و شیرین برسر آب ونمونه خشکسالیها و بحرانهایی که در کتابها خواندیم و زندگی تهاجمی فعلی انسان و کاهش ظرفیت تحمل زمین وگرم شدن آن، تهدید و دغدغههای پراهمیت و فراتر از تورم، بیکاری و مسایل بهداشتی است که در شبکههای مجازی، رسانههای مکتوب و تصمیم گیریهای کلان و خرد مسوولین کشور به سهولت به صورت عینی قابل مشاهده است تشکیل گروهها، انجمنها، احزاب سبز، جمعیتها، همایشها، کنفرانسها و جنبشهای زیست محیطی، رسانههای مکتوب و مجازی همگی بیانگر حساسیت ودغدغه مندی بشر امروزی در حفاظت از محیط زیست است به موازات این تحرکات حساسیتهای حقوقی نیزدر داخل و در سطح شهرها و روستاهای جهان افزایش یافته به گونه ای که 280 معاهده، موافقت نامه و پروتکلهای بین المللی و منطقه ای در دنیا منعقد شده و دولت جمهوری اسلامی ایران 18 کنوانسیون و پروتکل بین المللی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است را مورد پذیرش قرار داده است که در این گزارش نمیگنجند.
اصل 50 قانون اساسی ما بیان میدارد: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است» جرایم زیست محیطی نیز در قوانین ما وجود دارد درتبصره 13 قانون برنامه اول توسعه مصوب 1368 کشور یک هزارم درآمد کارخانههای کشور برای جبران خسارتهای زیست محیطی اختصاص گرفته شد سپس در ماده 45 و تبصرههای 81،82 و 83 برنامه دوم توسعه مصوب 1373 راهکارهای خوبی برای حمایت از محیط زیست پیش بینی گردید و مواد مختلف قانون مجازات اسلامی مجازاتهای گوناگونی برای مخربین محیط زیست در نظر گرفته است اما به ظرفیتهای قانونی و قضایی در مملکت ما باید ظرفیت اخلاقی و اجتماعی را اضافه کرد زیرا ما بیش از اینکه نیازمند به اطلاعات علمی دربارهی خساراتی که به زمین وارد کردهایم باشیم نیازمند به توافقی دربارهی تغییر رفتارمان نسبت به پدیدههای زیست محیطی پیرامون خودمان هستیم و به عبارتی تا مردم از درون با نگرش و هنجار ذهنی متبلور در رفتار اخلاقیشان ملتزم به رعایت حقوق محیط زیست نباشند برخوردهای قانونی و قضایی به تنهایی کارساز نبوده و نخواهد بود یعنی چالش اصلی ما قبولاندن ارزش محیط زیست و چگونگی زندگی مسالمت آمیز با طبیعت و محیط زیست است.
یکی ازاین پدیدهها و منابع محیط زیست پیرامونی مورد نظر ما در این گزارش آب است، که به عنوان ضروریترین عامل حیات همان که هفتاد درصد وزن بدن انسان بالغ را تشکیل میدهد و وجود آن در محیطهای زندگی با مصارف گوناگونش سبب شکل گیری تمدن و پیشرفت میباشد. اقیانوس، دریا، دریاچه، تالاب، رودخانه، نهر، چشمه، قنات واستخر آب همگی در معرض آلودگی ودر تسخیر انسان امروزند که هم میتوانند باعث بالا رفتن بهداشت شوند یا ناقل موثر میکروب و بیماریهایی از قبیل حصبه، اسهال میکربی، وبا، هپاتیت عفونی و دیگرامراض ناشناخته باشند از جمله منابع آب رودخانه هاهستند که سرگذشت پرفراز و نشیبی در طول تاریخ کشور مادارند به گونه ای هم سبب شکل گیری زندگی هستندو هم باعث بروز اختلاف.
کیفیت استفاده از منابع آب روستاهای ما متفاوت بوده برخی از روستاها آب انبار داشتند، برخی برکه و آبگیر وبرخی قنات و چشمه و هنوز برخی از نهرهای منشعب از رودخانهها مشروب شده و میشوند هرجا یی تغییر الگوی زندگی از روستایی به شهری اتفاق افتاده یا صنعت وارد آنجا شده و یا کشاورزی بهناچار به سمت مکانیزه پیشرفت کرده است رودخانهها از پسابهای ناشی از این سه الگوی جدید نیز آلوده شده و محیط زیست آنجا رو به تخریب و ویرانی نهاده است
آنگونه که بررسیهای تاریخی و اذعان کارشناسان نشان میدهد شکل گیری زندگی روستایی و شهری در مناطق مختلف کشورمان غالباً به دلیل وجود منابع آب بوده ویکی از عوامل اصلی متروکه شدن و بی رغبتی به مناطق مسکونی در نواحی مختلف ایران نیز خشکیده شدن منابع اصلی آبهایی بوده که شهرها و روستاها در جوار آن آبها شکل گرفته بودند. با گذشت سالها و گردش روزگار، جوهرهی احوال جهان که همانا تغییر است تغییر نکرده و هنوز دو عامل اصلی رونق و متروکه شدن روستاها پویا و فعال هستند وهمچنان فراز را نشیب و نشیب را فراز میکنند و باعث رونق یا متروکه شدن روستاهای این سرزمیناند به قول قطران تبریزی: همچنان «جهان بگردد لیکن نگرددش احوال»!
تصویب و اجرای قانون توزیع عادلانه آب که ریشه در اصل 45 قانون اساسی دارد و تمامی آبها را مشترکات عمومی و در اختیار حکومت اسلامی میداند و کیفیت بهره برداری از آنها را طبق مصالح عامه به دولت واگذار کرده است چگونگی تعامل با منابع اب را نه تنها بهبود نبخشید بلکه اکنون زندگی مارا تهدید و به لبه پرتگاه ناشی از بحران اب و خشکسالیها کشانده است بطوریکه هرچقدر ادعا کنیم که سالهای پس از انقلاب اسلامی آب بهداشتی لوله کشی در اکثر روستاها نیز اجراشده است و امروز شاید کمتر روستایی باشد که برکه و آبگیر و انهار و رودخانه و چشمههای سنتیاش پمپ گذاری نشده و شبکه آب لوله کشی نداشته باشد اما همچنان باید در جستجوی راهکاری برای حل بحران باشیم و تعامل اخلاقی با آب را پیشه کنیم
از جمله این روستاهای سنتی ایران دهکده ای توریستی و پرآب بنام (لیرکک دشمن زیاری) در شهرستان کهگیلویه (دهدشت) است که پس از دقایقی حرکت در جاده جدید خوزستان –اصفهان و با خروج از اولین تونل این جاده ملی یعنی کوه پات با چشم اندازی خیره کننده از انبوه مرکبات مشرف بر مارون خروشان جلوی چشم مسافران ظاهر میشود. این روستا که روزگاری به برکت محصور بودن در میان سه شاهرگ حیاتی جن، چاروسا و مارون و همجواری رود خانه سرد، تیز و پرآب جن و استقرار بر دامنه کوه شیر بادام از سلسله جبال زاگرس شکل گرفته و گمنام بود، اکنون با جابجایی روستا و تغییر الگوی مصرف ساکنانش وداراشدن کشاورزی نیمه سنتی، محیط زیست واکوسیستم پاکترین رودخانهاش یعنی (زلال رود جن) با وجود همه فواید و برکاتش بر اثر فشارهای جمعیتی داستانی پر آب و اندوه دارد و بوی هجرت به خود گرفته است.
پرواضح است که انگیزه و قصد دولتمردان آنزمان از تجمیع و جابجایی این روستا (که به اعتقاد ساکنانش و وجود برخی غارهای کهن قدمت آن به قبل از اسلام نیز میرسد) در محل جدید و احداث پل بر روی رودخانهی چاروسا، تسهیل خدمات رسانی به ساکنان این روستا –شهرک و دسترسی آنان به مراکز اداری، بهداشتی و دولتی شهر در مسیرتوسعه ی دهدشت مرکز شهرستان کهگیلویه بود. آنزمان هم هوا پاکتر بود و هم باران منظم و بهموقع و به وفور میبارید و زمین را سیراب میکرد و هم جمعیت کمتر بود و هم مهاجرین وساکنین نمیدانستند که طبق برنامه ریزی دولت در مسیر توسعه قرار گرفته و در حال پوست اندازی هستند اما امروزه در کمال ناباوری بر همه ساکنان ناپایداری اکوسیستم این روستای توریستی عیان شده است.
اگرچه همهی ما معتقدیم که توسعه شهرنشینی وحمل و نقل و افزایش روزافزون جمعیت وابستگی مستقیم زندگی شهرنشینی و پیوند آن با محیط باید رابطه میان انسان ومحیط زیست را بهبود بخشدلکن در عمل چنین بهبودیی مشاهده نمیشود خروج از بن بستاین منطقه و حمل و نقل وتهاجم موتوری و ترافیکی و بدون ملاحظه که ویرانگراراضی کشاورزی و اعصاب ساکنان نیزهست و عواقب این رفتاربیرحمانه مردان، زنان، کودکان، جوانان و نوجوانانی که بهطور اساسی متحول شدهاند و الگوی مصرفشان نیز تغییر کرده است را به کرانهها و کنارههای این منطقهی زیبا و رشاهدات نگارنده و به احتضار را در همه فصول به دنبال داشته است به طوری که نه تنها با اکوسیستم و محیط زیست این رودخانه و روستای توریستی و خوش آب و هوا تعامل برقرار نمیکنند بلکه به صورت لجام گسیخته تهدید و تخریب این سرمایه خدادادی را نیز سبب نیز شدهاند.
سالها قبل عده ای طماع و بی رحم با ایجاد حوضچههای پرورش ماهی در سرچشمهی رودخانهی جن وتخریب های مکانیکی عمیق و گسترده بدون ایجاد تصفیه خانه برای حفاظت از این سرمایه ملی به اندازه کافی معضل درختان و بیشه زارها و درختان همیشه سبز مورد تخریب وآلودگی رودخانه جن را تشدید و اکوسیستم آن را بی رمق کرده بود که بیرحمانه رفتار کردن گردشگران بومی برخطر نابودی و تهدید جدی این رودخانه افزون نیز شده است!!!
دردمندی و فاجعه آنجاست که برخی گردشگران بی اخلاق پس از استفاده از طبیعت این منطقه پاک گردشگری مواد پلاستیکی، پسماندها، زبالههای خشک و تر خویش را در کنارههای (رودخانه جن) رها کرده و به ظاهر سبکبار به منازل خویش در شهرهای اطراف بر میگردند غافل از اینکه این بی توجهی و روند تکراری آلودگی منابع آب، فرسایش و تخریب خاک و محیط زیست، پسماندهای بیماری زا، تخریب پوشش گیاهی و تهدید جدی سرمایههای سنتی برنج، گندم، و باغات لیموی کشاورزان این منطقه را باعث شدهاند و به تدریج زمینههای نابودی این رودخانه را فراهم میآورند
کاهش آب، تشدید و عیان شدن معضل آلودگی، کلرریزی و موتوربرق گذاری برخی افراد شکم پرست برای صید آبزیان، لجنزارهایی در کنارههای این رودخانه تشکیل شده که محل تجمع حیوانات و حشرات موذی نیز شده است و بسیاری از گونههای گیاهی و جانوری گذشته را منقرض نموده است، انواع ماهیهای پاک بومی رودخانه، پرندهها، خرچنگها، مارهاو ...یا دیگر کمتر مشاهده میشوند یا از بین رفتهاند یا به صورت مرده در کنارههای رودخانه و آب مشاهده میشوند.
به گفته ادریس چیدان دهیار روستای لیرکک این روستا درکهگیلویه و در جنوب غربی ایران هوایی با طراوت و بهتر از ماسوله در شمال دارد ولی هیچگونه زیر ساختی از قبیل سرویسهای بهداشتی و سکوهای نشیمن برای گردشگران بومی در کنارههای این رودخانه احداث نشده و اجازهی اخذ عوارض برای توانمند سازی دهیاری و شورا جهت پاکسازی حواشی رودخانه از زبالههای بهجامانده از جمعیتی که برای تفرج و تفریح به آنجا میآیند نیز داده نشده است.
وی گفت: همکاری نیروهای تحصیلکرده، فرهنگیان منطقه برای ارایه راهکارهای مناسب در این زمینه را نیاز داریم زیرا فقدان تشکلها، جمعیتها و دیدبانهای مختلف زیست محیطی در منطقه، نبود گشتهای مرتب آموزشی یا پژوهش و مطالعه ای در این زمینه خطرو تهدید این سرمایهی بین نسلی را افزایش داده است که تعامل و مشارکت همهی گروههای اجتماعی و فرهنگی در این زمینه راهگشاست
ادریس چیدان همچنین گفت: ازجمله راهکارهای مقابله و نجات اکوسیستم و محیط زیست این رودخانه، مطالعه جهت تبدیل این رودخانه به رودخانههای حفاظت شده با حفظ حقابه های سنتی مردم توسعه دیدگاه مدیران مرکز کشور برای توجه به این رودخانه در کنار استفادهی درست و بدون خسارات به محیط زیست، تقویت و آموزش مسولیت شناسی واخلاق زیست محیطی، تشکیل پلیس زباله از میان جوانان روستا شهر (لیرکک) آموزش رایگان و همگانی برای زنان، دختران، پسران، دانش آموزان، کشاورزان منطقه، تقویت دهیاری به عنوان بازوی اجرایی شورای اسلامی محل، عامل تعیین کننده ای در بهبود حفاظت از محیط زیست و رودخانه میباشد؛
چیدان همچنین افزود: تعیین کارشناسان متواضع محیط زیست که بهطور مستمر ولاینقطع به میان مردم و جوانان برود وآموزش های لازم را به مردم بدهد.
این مقام بومی گفت: هشدار از طریق تریبونهای گوناگون، مشارکت مردمی یعنی همفکری، مشورت، نتیجه گیری و همکاری در امور اجتماعی به صورت رسمی و یا غیر رسمی، تشکیل شورای حفاظت از رودخانههای کهگیلویه با همکاری ادارات:، شیلات، شرکت آب، آب وفاضلاب روستایی، مرکز بهداشت، جهاد کشاورزی، آموزش جهت کاهش مصرف، کاهش استفاده از ظروف یکبار مصرف با هدف کاهش حجم زبالهها، استفاده از اجناس با دوام، استیل، شیشه ای یا سنگی، آموزش صرفه جویی در مصرف مواد غذایی، و تنظیم برنامه غذایی، تشکیل تعاونیهای مروج تولید و تقویت شورا و دهیاری در مناسبتهای شلوغ و پرازدحام میتواند خطرات زیست محیطی این رودخانه را کاهش و امید به دوام و برقراری این رودخانه را تا سالهای آتی افزایش میدهد.
منابع:
1-مبانی و رهیافتهای اخلاق زیست محیطی (احمد عابدی سروستانی، منصوره شاه ولی وسید مصطفی محقق داماد. چاپ و صحافی طرفه. چاپ اول 1391)
2-آلودگیهای محیط زیست (فروغ گلکار-علیرضا فرهمند. انتشارات ماندگارنوبت چاپ دوم 1391)
3-گروههای متفاوت روستایی و حفاظت از محیط زیست. نسرین کاظمی
4-شورای اسلامی روستا و دهیاری روستای لیرکک دشمن زیاری در کهگیلویه (دهدشت)
-------------------------لل--------
کهگیلویه- هدایت الله رستگار
-----------------------------------
طبیعت برای بقای نسل بشر آفریده شده و پیوند میان انسان و طبیعت ناگسستنی میباشد طبیعت ومحیط زیست یعنی همهی محیطهایی که زندگی در آن جریان دارد، موهبتی خدادادی هستند که طبق تحقیقات علمی و نظر کارشناسان از مجموعه منابع عظیم درهم پیچیده و عوامل و موجودات و شرایط هماهنگی که در اطراف موجودات زنده وجود دارد و ادامه حیات به آن وابسته است به وجود میآید. محیط زیست ما از آب، هوا، خاک، انرژی، گیاه، زندگی بیولوژیکی و غیره تشکیل شده است و موثرترین و مهمترین عامل در تغییرات زیست محیطی شخص انسان است که برای به آسایش رساندن خودویرانی طبیعت و محیط زیست را پیشهی خود ساخته و در حقیقت ساکنان کوهها و دریاها و بیابانها و جنگلها ورودخانه ها همگی ازپیامد و خطرات سهل انگاریها ورفتارزیانبار انسان با عناصر تشکیل دهنده محیط زیست و زیستگاههای خود که به صورت فعالیتهای کشاورزی، صنعتی وبهره برداری سیری ناپذیر از منابع زیست محیطی بروز مییابد، گریزان از نابودی و صدالبته همواره در شکنجه و عذاباند و محیط زیست در لبهی پرتگاه و کاهش ظرفیت برای ادامه حیات.
حفاظت ازحقوق محیط زیست درقرآن کریم وآموزه های دینی از زبان امامان معصوم علیهم السلام نشان ازاهمیت حقوق محیط زیست برای بشر از ابتدا تاکنون دارد بدون شک نامگذاری سور قرآن به نام پدیدههای طبیعی (رعد، نجم، شمس، فیل، بقره، تین، زیتون، قمر، والضحی، فجر) وتکرار واژههای مربوط به مواهب و پدیدههای موجود در طبیعت و آنچه در آسمانها و زمین است از قبیل: ارض 1541 بار، سماء 310 بار، ماء 64 بار، جبل 36 بار مبین وحاکی از پیامهای مهمی در ارتباط با حفظ حقوق طبیعت و مواهب طبیعی است. علی (ع) میفرماید: «از خدا نسبت به بندگان و شهرهایش پروا کنید، زیرا دارای مسئولیت هستید حتی نسبت به زمینها و حیوانات! انسان هر گز اجازه ندارد خود را رها و لجام گسیخته و آزاد در بهره برداری از طبیعت بداند و حق ندارد با آلوده کردن وویران ساختن طبیعت به آسایش برسد» نهج البلاغة (للصبحی صالح): ص 242، خ 167
امروزه تجارب تاریخی تلخ و شیرین برسر آب ونمونه خشکسالیها و بحرانهایی که در کتابها خواندیم و زندگی تهاجمی فعلی انسان و کاهش ظرفیت تحمل زمین وگرم شدن آن، تهدید و دغدغههای پراهمیت و فراتر از تورم، بیکاری و مسایل بهداشتی است که در شبکههای مجازی، رسانههای مکتوب و تصمیم گیریهای کلان و خرد مسوولین کشور به سهولت به صورت عینی قابل مشاهده است تشکیل گروهها، انجمنها، احزاب سبز، جمعیتها، همایشها، کنفرانسها و جنبشهای زیست محیطی، رسانههای مکتوب و مجازی همگی بیانگر حساسیت ودغدغه مندی بشر امروزی در حفاظت از محیط زیست است به موازات این تحرکات حساسیتهای حقوقی نیزدر داخل و در سطح شهرها و روستاهای جهان افزایش یافته به گونه ای که 280 معاهده، موافقت نامه و پروتکلهای بین المللی و منطقه ای در دنیا منعقد شده و دولت جمهوری اسلامی ایران 18 کنوانسیون و پروتکل بین المللی که به تصویب مجلس شورای اسلامی رسیده است را مورد پذیرش قرار داده است که در این گزارش نمیگنجند.
اصل 50 قانون اساسی ما بیان میدارد: «در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسلهای بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی میشود. از این رو فعالیتهای اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند، ممنوع است» جرایم زیست محیطی نیز در قوانین ما وجود دارد درتبصره 13 قانون برنامه اول توسعه مصوب 1368 کشور یک هزارم درآمد کارخانههای کشور برای جبران خسارتهای زیست محیطی اختصاص گرفته شد سپس در ماده 45 و تبصرههای 81،82 و 83 برنامه دوم توسعه مصوب 1373 راهکارهای خوبی برای حمایت از محیط زیست پیش بینی گردید و مواد مختلف قانون مجازات اسلامی مجازاتهای گوناگونی برای مخربین محیط زیست در نظر گرفته است اما به ظرفیتهای قانونی و قضایی در مملکت ما باید ظرفیت اخلاقی و اجتماعی را اضافه کرد زیرا ما بیش از اینکه نیازمند به اطلاعات علمی دربارهی خساراتی که به زمین وارد کردهایم باشیم نیازمند به توافقی دربارهی تغییر رفتارمان نسبت به پدیدههای زیست محیطی پیرامون خودمان هستیم و به عبارتی تا مردم از درون با نگرش و هنجار ذهنی متبلور در رفتار اخلاقیشان ملتزم به رعایت حقوق محیط زیست نباشند برخوردهای قانونی و قضایی به تنهایی کارساز نبوده و نخواهد بود یعنی چالش اصلی ما قبولاندن ارزش محیط زیست و چگونگی زندگی مسالمت آمیز با طبیعت و محیط زیست است.
یکی ازاین پدیدهها و منابع محیط زیست پیرامونی مورد نظر ما در این گزارش آب است، که به عنوان ضروریترین عامل حیات همان که هفتاد درصد وزن بدن انسان بالغ را تشکیل میدهد و وجود آن در محیطهای زندگی با مصارف گوناگونش سبب شکل گیری تمدن و پیشرفت میباشد. اقیانوس، دریا، دریاچه، تالاب، رودخانه، نهر، چشمه، قنات واستخر آب همگی در معرض آلودگی ودر تسخیر انسان امروزند که هم میتوانند باعث بالا رفتن بهداشت شوند یا ناقل موثر میکروب و بیماریهایی از قبیل حصبه، اسهال میکربی، وبا، هپاتیت عفونی و دیگرامراض ناشناخته باشند از جمله منابع آب رودخانه هاهستند که سرگذشت پرفراز و نشیبی در طول تاریخ کشور مادارند به گونه ای هم سبب شکل گیری زندگی هستندو هم باعث بروز اختلاف.
کیفیت استفاده از منابع آب روستاهای ما متفاوت بوده برخی از روستاها آب انبار داشتند، برخی برکه و آبگیر وبرخی قنات و چشمه و هنوز برخی از نهرهای منشعب از رودخانهها مشروب شده و میشوند هرجا یی تغییر الگوی زندگی از روستایی به شهری اتفاق افتاده یا صنعت وارد آنجا شده و یا کشاورزی بهناچار به سمت مکانیزه پیشرفت کرده است رودخانهها از پسابهای ناشی از این سه الگوی جدید نیز آلوده شده و محیط زیست آنجا رو به تخریب و ویرانی نهاده است
آنگونه که بررسیهای تاریخی و اذعان کارشناسان نشان میدهد شکل گیری زندگی روستایی و شهری در مناطق مختلف کشورمان غالباً به دلیل وجود منابع آب بوده ویکی از عوامل اصلی متروکه شدن و بی رغبتی به مناطق مسکونی در نواحی مختلف ایران نیز خشکیده شدن منابع اصلی آبهایی بوده که شهرها و روستاها در جوار آن آبها شکل گرفته بودند. با گذشت سالها و گردش روزگار، جوهرهی احوال جهان که همانا تغییر است تغییر نکرده و هنوز دو عامل اصلی رونق و متروکه شدن روستاها پویا و فعال هستند وهمچنان فراز را نشیب و نشیب را فراز میکنند و باعث رونق یا متروکه شدن روستاهای این سرزمیناند به قول قطران تبریزی: همچنان «جهان بگردد لیکن نگرددش احوال»!
تصویب و اجرای قانون توزیع عادلانه آب که ریشه در اصل 45 قانون اساسی دارد و تمامی آبها را مشترکات عمومی و در اختیار حکومت اسلامی میداند و کیفیت بهره برداری از آنها را طبق مصالح عامه به دولت واگذار کرده است چگونگی تعامل با منابع اب را نه تنها بهبود نبخشید بلکه اکنون زندگی مارا تهدید و به لبه پرتگاه ناشی از بحران اب و خشکسالیها کشانده است بطوریکه هرچقدر ادعا کنیم که سالهای پس از انقلاب اسلامی آب بهداشتی لوله کشی در اکثر روستاها نیز اجراشده است و امروز شاید کمتر روستایی باشد که برکه و آبگیر و انهار و رودخانه و چشمههای سنتیاش پمپ گذاری نشده و شبکه آب لوله کشی نداشته باشد اما همچنان باید در جستجوی راهکاری برای حل بحران باشیم و تعامل اخلاقی با آب را پیشه کنیم
از جمله این روستاهای سنتی ایران دهکده ای توریستی و پرآب بنام (لیرکک دشمن زیاری) در شهرستان کهگیلویه (دهدشت) است که پس از دقایقی حرکت در جاده جدید خوزستان –اصفهان و با خروج از اولین تونل این جاده ملی یعنی کوه پات با چشم اندازی خیره کننده از انبوه مرکبات مشرف بر مارون خروشان جلوی چشم مسافران ظاهر میشود. این روستا که روزگاری به برکت محصور بودن در میان سه شاهرگ حیاتی جن، چاروسا و مارون و همجواری رود خانه سرد، تیز و پرآب جن و استقرار بر دامنه کوه شیر بادام از سلسله جبال زاگرس شکل گرفته و گمنام بود، اکنون با جابجایی روستا و تغییر الگوی مصرف ساکنانش وداراشدن کشاورزی نیمه سنتی، محیط زیست واکوسیستم پاکترین رودخانهاش یعنی (زلال رود جن) با وجود همه فواید و برکاتش بر اثر فشارهای جمعیتی داستانی پر آب و اندوه دارد و بوی هجرت به خود گرفته است.
پرواضح است که انگیزه و قصد دولتمردان آنزمان از تجمیع و جابجایی این روستا (که به اعتقاد ساکنانش و وجود برخی غارهای کهن قدمت آن به قبل از اسلام نیز میرسد) در محل جدید و احداث پل بر روی رودخانهی چاروسا، تسهیل خدمات رسانی به ساکنان این روستا –شهرک و دسترسی آنان به مراکز اداری، بهداشتی و دولتی شهر در مسیرتوسعه ی دهدشت مرکز شهرستان کهگیلویه بود. آنزمان هم هوا پاکتر بود و هم باران منظم و بهموقع و به وفور میبارید و زمین را سیراب میکرد و هم جمعیت کمتر بود و هم مهاجرین وساکنین نمیدانستند که طبق برنامه ریزی دولت در مسیر توسعه قرار گرفته و در حال پوست اندازی هستند اما امروزه در کمال ناباوری بر همه ساکنان ناپایداری اکوسیستم این روستای توریستی عیان شده است.
اگرچه همهی ما معتقدیم که توسعه شهرنشینی وحمل و نقل و افزایش روزافزون جمعیت وابستگی مستقیم زندگی شهرنشینی و پیوند آن با محیط باید رابطه میان انسان ومحیط زیست را بهبود بخشدلکن در عمل چنین بهبودیی مشاهده نمیشود خروج از بن بستاین منطقه و حمل و نقل وتهاجم موتوری و ترافیکی و بدون ملاحظه که ویرانگراراضی کشاورزی و اعصاب ساکنان نیزهست و عواقب این رفتاربیرحمانه مردان، زنان، کودکان، جوانان و نوجوانانی که بهطور اساسی متحول شدهاند و الگوی مصرفشان نیز تغییر کرده است را به کرانهها و کنارههای این منطقهی زیبا و رشاهدات نگارنده و به احتضار را در همه فصول به دنبال داشته است به طوری که نه تنها با اکوسیستم و محیط زیست این رودخانه و روستای توریستی و خوش آب و هوا تعامل برقرار نمیکنند بلکه به صورت لجام گسیخته تهدید و تخریب این سرمایه خدادادی را نیز سبب نیز شدهاند.
سالها قبل عده ای طماع و بی رحم با ایجاد حوضچههای پرورش ماهی در سرچشمهی رودخانهی جن وتخریب های مکانیکی عمیق و گسترده بدون ایجاد تصفیه خانه برای حفاظت از این سرمایه ملی به اندازه کافی معضل درختان و بیشه زارها و درختان همیشه سبز مورد تخریب وآلودگی رودخانه جن را تشدید و اکوسیستم آن را بی رمق کرده بود که بیرحمانه رفتار کردن گردشگران بومی برخطر نابودی و تهدید جدی این رودخانه افزون نیز شده است!!!
دردمندی و فاجعه آنجاست که برخی گردشگران بی اخلاق پس از استفاده از طبیعت این منطقه پاک گردشگری مواد پلاستیکی، پسماندها، زبالههای خشک و تر خویش را در کنارههای (رودخانه جن) رها کرده و به ظاهر سبکبار به منازل خویش در شهرهای اطراف بر میگردند غافل از اینکه این بی توجهی و روند تکراری آلودگی منابع آب، فرسایش و تخریب خاک و محیط زیست، پسماندهای بیماری زا، تخریب پوشش گیاهی و تهدید جدی سرمایههای سنتی برنج، گندم، و باغات لیموی کشاورزان این منطقه را باعث شدهاند و به تدریج زمینههای نابودی این رودخانه را فراهم میآورند
کاهش آب، تشدید و عیان شدن معضل آلودگی، کلرریزی و موتوربرق گذاری برخی افراد شکم پرست برای صید آبزیان، لجنزارهایی در کنارههای این رودخانه تشکیل شده که محل تجمع حیوانات و حشرات موذی نیز شده است و بسیاری از گونههای گیاهی و جانوری گذشته را منقرض نموده است، انواع ماهیهای پاک بومی رودخانه، پرندهها، خرچنگها، مارهاو ...یا دیگر کمتر مشاهده میشوند یا از بین رفتهاند یا به صورت مرده در کنارههای رودخانه و آب مشاهده میشوند.
به گفته ادریس چیدان دهیار روستای لیرکک این روستا درکهگیلویه و در جنوب غربی ایران هوایی با طراوت و بهتر از ماسوله در شمال دارد ولی هیچگونه زیر ساختی از قبیل سرویسهای بهداشتی و سکوهای نشیمن برای گردشگران بومی در کنارههای این رودخانه احداث نشده و اجازهی اخذ عوارض برای توانمند سازی دهیاری و شورا جهت پاکسازی حواشی رودخانه از زبالههای بهجامانده از جمعیتی که برای تفرج و تفریح به آنجا میآیند نیز داده نشده است.
وی گفت: همکاری نیروهای تحصیلکرده، فرهنگیان منطقه برای ارایه راهکارهای مناسب در این زمینه را نیاز داریم زیرا فقدان تشکلها، جمعیتها و دیدبانهای مختلف زیست محیطی در منطقه، نبود گشتهای مرتب آموزشی یا پژوهش و مطالعه ای در این زمینه خطرو تهدید این سرمایهی بین نسلی را افزایش داده است که تعامل و مشارکت همهی گروههای اجتماعی و فرهنگی در این زمینه راهگشاست
ادریس چیدان همچنین گفت: ازجمله راهکارهای مقابله و نجات اکوسیستم و محیط زیست این رودخانه، مطالعه جهت تبدیل این رودخانه به رودخانههای حفاظت شده با حفظ حقابه های سنتی مردم توسعه دیدگاه مدیران مرکز کشور برای توجه به این رودخانه در کنار استفادهی درست و بدون خسارات به محیط زیست، تقویت و آموزش مسولیت شناسی واخلاق زیست محیطی، تشکیل پلیس زباله از میان جوانان روستا شهر (لیرکک) آموزش رایگان و همگانی برای زنان، دختران، پسران، دانش آموزان، کشاورزان منطقه، تقویت دهیاری به عنوان بازوی اجرایی شورای اسلامی محل، عامل تعیین کننده ای در بهبود حفاظت از محیط زیست و رودخانه میباشد؛
چیدان همچنین افزود: تعیین کارشناسان متواضع محیط زیست که بهطور مستمر ولاینقطع به میان مردم و جوانان برود وآموزش های لازم را به مردم بدهد.
این مقام بومی گفت: هشدار از طریق تریبونهای گوناگون، مشارکت مردمی یعنی همفکری، مشورت، نتیجه گیری و همکاری در امور اجتماعی به صورت رسمی و یا غیر رسمی، تشکیل شورای حفاظت از رودخانههای کهگیلویه با همکاری ادارات:، شیلات، شرکت آب، آب وفاضلاب روستایی، مرکز بهداشت، جهاد کشاورزی، آموزش جهت کاهش مصرف، کاهش استفاده از ظروف یکبار مصرف با هدف کاهش حجم زبالهها، استفاده از اجناس با دوام، استیل، شیشه ای یا سنگی، آموزش صرفه جویی در مصرف مواد غذایی، و تنظیم برنامه غذایی، تشکیل تعاونیهای مروج تولید و تقویت شورا و دهیاری در مناسبتهای شلوغ و پرازدحام میتواند خطرات زیست محیطی این رودخانه را کاهش و امید به دوام و برقراری این رودخانه را تا سالهای آتی افزایش میدهد.
منابع:
1-مبانی و رهیافتهای اخلاق زیست محیطی (احمد عابدی سروستانی، منصوره شاه ولی وسید مصطفی محقق داماد. چاپ و صحافی طرفه. چاپ اول 1391)
2-آلودگیهای محیط زیست (فروغ گلکار-علیرضا فرهمند. انتشارات ماندگارنوبت چاپ دوم 1391)
3-گروههای متفاوت روستایی و حفاظت از محیط زیست. نسرین کاظمی
4-شورای اسلامی روستا و دهیاری روستای لیرکک دشمن زیاری در کهگیلویه (دهدشت)
-------------------------لل--------
کهگیلویه- هدایت الله رستگار
-----------------------------------