تاریخ انتشار
دوشنبه ۲۶ آذر ۱۳۹۷ ساعت ۱۱:۲۹
کد مطلب : ۴۰۵۴۹۰
چالش‌های محاسبه خط فقر در ایران
۰
کبنا ؛مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزراش تحقیقی درباره خط فقر آورده است: فقر مطلق را می‌توان ناتوانی در کسب حداقل استاندارد زندگی تعریف کرد. فقر مطلق عدم دسترسی به حداقل‌های معیشت در جامعه را بررسی کرده و تحت تأثیر توزیع درآمد در جامعه نیست. در مطالعات مربوط به این نوع فقر به موضوع تأمین حداقل نیازهای اساسی پرداخته می‌شود، بنابراین در برخی از کشورهای پیشرفته حتی ممکن است فقیر مطلق وجود نداشته باشد. اما در کشورهایی که دچار فقر مطلق هستند، یعنی بخشی از جامعه هنوز امکان دستیابی به حداقل‌های زندگی را ندارند، بررسی فقر نسبی در مقایسه با فقر مطلق چندان اهمیتی ندارد.
یکی از چالش‌های اساسی مرتبط با محاسبه خط فقر در یک کشور لحاظ تفاوت‌ها در مناطق جغرافیایی محتلف در این کشورها است؛ به خصوص در کشورهایی که دارای تنوع اقلیمی هستند، محاسبه یک خط فقر کشوری، نمی‌تواند معیار دقیقی به‌دست دهد. برای این منظور به‌طور معمول خط فقر شهری و روستایی به‌طور جداگانه محاسبه می‌شود، اما از آنجایی که استاندارد و هزینه‌های زندگی در شهرهای مختلف در کشورهایی که دارای تنوع اقلیمی هستند، تفاوت زیادی دارد، حتی محاسبه دو خط فقر جداگانه شهری و کشوری نیز برآورد مناسبی نخواهد بود. کشور ایران نیز از جمله کشورهایی است که دارای تنوع زیادی به لحاظ سطح قیمت‌ها، سبد کالای مصرفی خوراکی و سایر هزینه‌های مصرفی است و ازاین‌رو نمی‌توان تنها یک خط فقر برای تمامی نقاط شهری و یا روستایی در نظر گرفت.
بنابراین دراین گزارش تحقیقی به‌جای برآورد خط فقر کشوری (شهری و روستایی)، ۹ خط فقر (چهار خط فقر شهری و ۵ خط فقر روستایی) محاسبه شده است. به این منظور از روش هزینه نیازهای اساسی تکراری استفاده شده، با این تفاوت که نوآوری‌هایی که مرتبط با ویژگی‌های جغرافیایی ایران است، به کار بسته شده است.
نتایج حاصل از محاسبه خط فقر در مناطق شهری در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که خوشه شامل شهرستان تهران با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۷۷۰ هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود ۱۲ درصد است. منظور از خط فقر سرانه آن است که این مقدار به‌ازای هر نفر است و منظور از معادل نیز، اصطلاحی است که در مطالعات فقر استفاده می‌شود و در آن هر یک نفر، ضریب یک نخواهد داشت. به طوری که بر اساس استاندارد مورد استفاده در این مطالعه، نفر اول بزرگسال ضریب ۱، نفر دوم بزرگسال برابر ۰/۷ و بچه‌ها هر کدام ضریب ۰/۵ خواهند داشت. برای مثال در این روش بر اساس خط فقر سرانه معادل ماهیانه ۷۷۰ هزار تومان، خط فقر برای یک خانوار چهار نفره ۲۰۷۹ هزار تومان خواهد بود که از ضرب عدد ۷۷۰ هزار تومان در ۲/۷ به‌دست آمده است.
در خوشه‌ای دیگر که شامل اغلب شهرهای پرجمعیت کشور است، خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۵۰۰ هزار تومان و نرخ فقر حدود ۵/۱۴ درصد را داراست. دو خوشه دیگر (شامل مناطق شهری سایر استان‌ها که بر اساس بردار قیمت به دو گروه تقسیم شدند) با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۳۶۰ و ۴۱۰ هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود ۱۵/۴ درصد هستند. نرخ فقر کل در مناطق شهری نیز ۱۴/۹ درصد برآورد شده است.
نتایج حاصل از تعیین خط فقر در مناطق روستایی در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که خوشه شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۲۰۰ هزار تومان (کم‌ترین مقدار خط فقر در خوشه‌های روستایی)، نرخ فقری حدود ۱۳/۵ درصد دارند. خوشه شامل مناطق روستایی استان‌های تهران و البرز نیز با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۴۳۰ هزار تومان و نرخ فقر حدود ۱۴/۵ درصد بیش‌ترین فقرا را در خود جای داده است. سه خوشه دیگر نیز دارای خط فقر بین دو خوشه مذکور هستند. نرخ فقر کل در مناطق روستایی نیز ۱۱/۶ درصد برآورد شده است./اعتدال
یکی از چالش‌های اساسی مرتبط با محاسبه خط فقر در یک کشور لحاظ تفاوت‌ها در مناطق جغرافیایی محتلف در این کشورها است؛ به خصوص در کشورهایی که دارای تنوع اقلیمی هستند، محاسبه یک خط فقر کشوری، نمی‌تواند معیار دقیقی به‌دست دهد. برای این منظور به‌طور معمول خط فقر شهری و روستایی به‌طور جداگانه محاسبه می‌شود، اما از آنجایی که استاندارد و هزینه‌های زندگی در شهرهای مختلف در کشورهایی که دارای تنوع اقلیمی هستند، تفاوت زیادی دارد، حتی محاسبه دو خط فقر جداگانه شهری و کشوری نیز برآورد مناسبی نخواهد بود. کشور ایران نیز از جمله کشورهایی است که دارای تنوع زیادی به لحاظ سطح قیمت‌ها، سبد کالای مصرفی خوراکی و سایر هزینه‌های مصرفی است و ازاین‌رو نمی‌توان تنها یک خط فقر برای تمامی نقاط شهری و یا روستایی در نظر گرفت.
بنابراین دراین گزارش تحقیقی به‌جای برآورد خط فقر کشوری (شهری و روستایی)، ۹ خط فقر (چهار خط فقر شهری و ۵ خط فقر روستایی) محاسبه شده است. به این منظور از روش هزینه نیازهای اساسی تکراری استفاده شده، با این تفاوت که نوآوری‌هایی که مرتبط با ویژگی‌های جغرافیایی ایران است، به کار بسته شده است.
نتایج حاصل از محاسبه خط فقر در مناطق شهری در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که خوشه شامل شهرستان تهران با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۷۷۰ هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود ۱۲ درصد است. منظور از خط فقر سرانه آن است که این مقدار به‌ازای هر نفر است و منظور از معادل نیز، اصطلاحی است که در مطالعات فقر استفاده می‌شود و در آن هر یک نفر، ضریب یک نخواهد داشت. به طوری که بر اساس استاندارد مورد استفاده در این مطالعه، نفر اول بزرگسال ضریب ۱، نفر دوم بزرگسال برابر ۰/۷ و بچه‌ها هر کدام ضریب ۰/۵ خواهند داشت. برای مثال در این روش بر اساس خط فقر سرانه معادل ماهیانه ۷۷۰ هزار تومان، خط فقر برای یک خانوار چهار نفره ۲۰۷۹ هزار تومان خواهد بود که از ضرب عدد ۷۷۰ هزار تومان در ۲/۷ به‌دست آمده است.
در خوشه‌ای دیگر که شامل اغلب شهرهای پرجمعیت کشور است، خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۵۰۰ هزار تومان و نرخ فقر حدود ۵/۱۴ درصد را داراست. دو خوشه دیگر (شامل مناطق شهری سایر استان‌ها که بر اساس بردار قیمت به دو گروه تقسیم شدند) با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۳۶۰ و ۴۱۰ هزار تومان، دارای نرخ فقر حدود ۱۵/۴ درصد هستند. نرخ فقر کل در مناطق شهری نیز ۱۴/۹ درصد برآورد شده است.
نتایج حاصل از تعیین خط فقر در مناطق روستایی در سال ۱۳۹۵ نشان می‌دهد که خوشه شامل استان‌های سیستان و بلوچستان، ایلام و کهگیلویه و بویراحمد با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۲۰۰ هزار تومان (کم‌ترین مقدار خط فقر در خوشه‌های روستایی)، نرخ فقری حدود ۱۳/۵ درصد دارند. خوشه شامل مناطق روستایی استان‌های تهران و البرز نیز با خط فقر سرانه معادل ماهیانه حدود ۴۳۰ هزار تومان و نرخ فقر حدود ۱۴/۵ درصد بیش‌ترین فقرا را در خود جای داده است. سه خوشه دیگر نیز دارای خط فقر بین دو خوشه مذکور هستند. نرخ فقر کل در مناطق روستایی نیز ۱۱/۶ درصد برآورد شده است./اعتدال
