کبنانیوز - به بهانه سالروز درگذشت فریدون مشیری

سوم آبان ماه سالروز درگذشت فریدون مشیری، شاعر مخملین گفتار و پرنیان اندیش است. گفتن و نوشتن از شاعری که نزدیک شصت سال شعر اندیشید، شعر گفت، در دل عموم و خصوص شعر دوستان راه یافت و در کوچه خیال هواخواهان شعر فارسی دائماً در رفت و آمد است، آسان نیست.

عبدالحسین زرین‌کوب در بارهٔ شعر مشیری می‌نویسد: «در طی سالها شاعری، فریدون از میان هزاران فراز و نشیب روز، از میان هزاران شور و هیجان و رنج و درد هرروزینه آن چه را به روز تعلق دارد، به دست روزگاران می‌سپارد و به قلمرو افسانه‌های قرون روانه می‌کند. چهل سالی – بیش و کم – هست که او با همین زبان بی‌پیرایهٔ خویش، واژه واژه با همزبانان خویش همدلی دارد…زبانی خوش‌آهنگ، گرم و دلنواز. خالی از پیچ و خم‌های بیان ادیبانهٔ شاعران دانشگاه‌پرورد و در همان حال خالی از تأثیر ترجمه‌های شتاب‌آمیز شعرهای آزمایشی نو راهان غرب.»
فریدون مشیری در سی‌ام شهریور ۱۳۰۵ در تهران به دنیا آمد.
مشیری سرودن شعر را از نوجوانی و تقریباً از پانزده سالگی شروع کرد. سروده‌های نوجوانی او تحت تاثیر شاهنامه‌خوانی‌های پدرش شکل گرفته که از آن جمله، این شعر مربوط به پانزده سالگی اوست :
چرا کشور ما شده زیردست
چرا رشته ملک از هم گسست
چرا هر که آید ز بیگانگان
پی قتل ایران ببندد میان
چرا جان ایرانیان شد عزیز
چرا بر ندارد کسی تیغ تیز
برانید دشمن ز ایران زمین
که دنیا بود حلقه، ایران نگین
چو از خاتمی این نگین کم شود
همه دیده‌ها پر ز شبنم شود
انگیزه سرودن این شعر واقعه شهریور ۱۳۲۰ بوده است. (در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰ نیروهای شوروی از شمال و شرق و نیروهای بریتانیایی از جنوب و غرب، از زمین و هوا به ایران حمله کردند و شهرهای سر راه را اشغال کردند و به سمت تهران حرکت کردند. ارتش ایران به سرعت متلاشی شد. رضاشاه با فشار متفقین به خصوص بریتانیا ناچار به استعفاء شد. متفقین پس از مدت‌ها کشمکش با روس‌ها بر سر نوع حکومت جدید ایران، بالاخره در انتقال سلطنت به پسرش -محمدرضا- که ولیعهد او نیز بود، به توافق رسیدند.)
شعر معروف گرگ را با اجرای خود مشیری با هم بشنویم.
غلامحسین شریفی در یادداشتی نوشت: مشیری شاعری است که به تصریح خودش نه تنها آثار حافظ، سعدی و فردوسی را خوانده بود، بلکه کتاب‌های جهان را نیز ورق ورق گشته بود. حتی اگر این ادعا را به پای مفاخره‌های معمول شاعران هم بگذاریم، در هر حال نشان دهنده مطالعه بسیار عمیق اوست و همین امر نیز موجب رشد، بالندگی، لطافت و درخشندگی کلامش گردیده است؛ تا جایی که استادان بزرگ معاصر ادبیات چون زنده یادان دکتر زرین‌کوب و دکتر یوسفی اندیشه و شعر او را پذیرفته و تحسین کرده‌اند و بر درخشندگی اندیشه و کلام او تاکید داشته‌اند.
به علاوه استاد برجسته دانشگاه و شاعر ماهری چون شفیعی کدکنی (م. سرشک) که خود علاوه بر صاحب نظر بودن در نقد و نظر درباره شعر و تسلط کم نظیر بر ادبیات کهن و نو، شاعری بلند مرتبه و صاحب ذوق مستقیم، قلب سلیم و بیانی قویم است، مشیری را شاعری پیوسته در اوج می‌داند که در صف شاعرانی است که او با شعرشان گریسته و هیچگاه از این رسته بیرون نرفته است.
من اما علاوه بر تأیید و تاکید سخنان استادانم، می‌خواهم بر یکی دیگر از ویژگی‌های این شاعر تاکید کنم؛ راستی و صداقت. مشیری شاعری راستگو بود، او با خود و مردم صادق بود و هیچگاه شعر را بر خود نبست؛ یعنی آنچه دلش گفت بگو را گفت. او شعر را نردبان رسیدن به نام و نان نکرد چنانکه بسیاری با اقتدا به شاعران سلف این کار را کردند. او که نان از بازوی خود خورد، شعر را فقط چونان کوزه‌های کوچک و ظریف قدما می‌دانست که در فراق یار اشک چشم خود را در آن می‌گریستند.
مشیری صادقانه حرف دلش را در کوزه ظریف شعر می‌ریخت، اگر از کوچه‌ای گذشته بود که سال‌ها پیش با معشوقه‌اش از آنجا عبور کرده بود، همان را گزارش می‌کرد:
بی تو، مهتاب‌شبی، باز از آن کوچه گذشتم،
همه تن چشم شدم، خیره به دنبال تو گشتم،
شوق دیدار تو لبریز شد از جام وجودم،
شدم آن عاشق دیوانه که بودم.
در نهان خانه جانم، گل یاد تو، درخشید
باغ صد خاطره خندید،
عطر صد خاطره پیچید:
یادم آمد که شبی با هم از آن کوچه گذشتیم...
مشیری شعر را فرو نمی‌خورد، اگر ساعتی در اعماق تاریک تاریخ سیر کرده بود و برق دشنه جلاد ترسان و بیمناکش کرده بود، همان را می‌گفت. در رثای امیر کبیر سروده است:
رمیده از عطش سرخ آفتاب کویر،
غریب و خسته رسیدم به قتلگاه امیر،
زمان، هنوز همان شرمسار بهت زده،
زمین، هنوز همین جان سخت لال شده،
جهان هنوز همان دست بسته‌ی تقدیر!
هنوز، نفرین می‌بارد از در و دیوار.
هنوز، نفرت از پادشاه بد کردار.
هنوز وحشت از جانیان آدم خوار!
هنوز لعنت بر بانیان آن تزویر.
هنوز دست صنوبر به استغاثه بلند،
هنوز بید پریشیده سر فکنده به زیر،
هنوز همهمه‌ی سروها که: «ای جلاد
مزن! مکش! چه کنی؟ های؟!
ای پلید شریر!....
گاهی که سیری در اخبار منطقه جهان می‌کرد و بیداد انسان‌ها را می‌دید، دلش برای همنوعانش به تپش می‌افتاد و آن را واگویه می‌کرد، مشیری "زبان آتش" را بر نمی تافت:
تفنگت را زمین بگذار
که من بیزارم از دیدار این خونبارِ ناهنجار
تفنگِ دست تو یعنی زبان آتش و آهن
من اما پیش این اهریمنی ابزار بنیان‌کن
ندارم جز زبانِ دل، دلی لبریزِ از مهر تو
ای با دوستی دشمن

زبان آتش و آهن
زبان خشم و خون ریزیست
زبان قهر چنگیزیست
بیا، بنشین، بگو، بشنو سخن، شاید
فروغ آدمیت راه در قلب تو بگشاید

برادر گر که می‌خوانی مرا، بنشین برادروار
تفنگت را زمین بگذار
تفنگت را زمین بگذار تا از جسم تو
این دیو انسان‌کش برون آید

تو از آئین انسانی چه می‌دانی؟
اگر جان را خدا داده‌ست
چرا باید تو بستانی؟
چرا باید که با یک لحظه غفلت، این برادر را
به خاک و خون بغلتانی؟
گرفتم در همه احوال حق‌گویی و حق‌جویی
و حق با توست
ولی حق را برادر جان، به زور این زبان‌نافهم آتش‌بار
نباید جست!
اگر این بار شد وجدان خواب آلوده‌ات بیدار،
تفنگت را زمین بگذار!
مشیری در جایی گفته است که: "اخوان، نادرپور و من به شعر قدیم احاطه کامل داشتیم. یعنی آثار سعدی، حافظ و فردوسی را خوانده بودیم و در مورد آنها بحث و بر آنها تکیه می‌کردیم". این تسلط بر آثار شاعران گذشته باعث شده است که نه تنها زبانش پاک و پالوده گردد، بلکه حتی گاه مضمون و شیوه ارائه کلام را نیز از این استادان بیاموزد. چنانکه در شعر "تفنگت را زمین بگذار" ردپای شعر فصیح المتکلمین سعدی شیرازی که سروده است" نه طریق دوستان است و نه شرط مهربانی / ‏‬ که به دوستان یک دل سرو دست بر فشانی…" به روشنی پیداست.
اتفاقاً روحیه خوشباشی را شاید از سعدی وام گرفته باشد که گویی اندوه و غم را بزرگترین خصم بشر می‌داند. گاه باید شیشه عمرش را بر سنگ بکوبد، پیش از آنکه هفت رنگش هفتاد رنگ بشود:
بوی باران، بوی سبزه، بوی خاک
شاخه‌های شسته، باران خورده، پاک
آسمان آبی و ابر سپید
برگ‌های سبز بید
عطر نرگس، رقص باد
نغمه شوق پرستوهای شاد
خلوت گرم کبوترهای مست
نرم نرمک می‌رسد اینک بهار
خوش به حال روزگار
خوش به حال چشمه‌ها و دشت‌ها
خوش به حال دانه‌ها و سبزه‌ها
خوش به حال غنچه‌های نیمه‌باز
خوش به حال دختر میخک که می‌خندد به ناز
خوش به حال جام لبریز از شراب
خوش به حال آفتاب
ای دل من گرچه در این روزگار
جامه رنگین نمی‌پوشی به کام
باده رنگین نمی‌بینی به جام
نقل و سبزه در میان سفره نیست
جامت از آن می که می‌باید تهی است
ای دریغ از تو اگر چون گل نرقصی با نسیم
ای دریغ از من اگر مستم نسازد آفتاب
ای دریغ از ما اگر کامی نگیریم از بهار
گر نکوبی شیشه غم را به سنگ
هفت رنگش می‌شود هفتاد رنگ
بیش از این فرصتی نیست، این مقدار کوتاه را به نشانه ادب و احترام به شاعر صاحب سبک، نیک نفس، راست گفتار، حریر بیان و صاحب اندیشه انسانی زنده یاد مشیری قلم پویاندم.