تاریخ انتشار
سه شنبه ۱۸ مرداد ۱۴۰۱ ساعت ۱۰:۵۴
کد مطلب : ۴۵۱۲۲۶
کبنانیوز روند مذاکرات برجامی در وین همزمان با بازگشت هیئت ایرانی به تهران را بررسی کرد
حاشیهها کار مذاکرات برجام را پیچیدهتر کرده است / پايان مبهم مذاکرات «وين» / احیای برجام در انتظار تصمیم های سیاسی
۰
کبنا ؛ پس از پنج ماه تعليق مذاکرات وين، مرحله جديد گفتوگوها از پنجشنبه (4 آگوست / 13 مرداد) با حضور هياتهاي سياسي ايراني، اروپايي، روسي، چيني و آمريکايي از سر گرفته شد و پس از روز گفتوگو ديروز -دوشنبه- پايان مذاکرات اعلام و هيأت مذاکره کننده کشورمان به تهران بازگشتند. با اين وجود، بنابر اعلام وزارت امور خارجه، و رايزنيها با مورا و ساير طرفها ادامه خواهد داشت.
در همين ارتباط، استفاني ليختشنتاين خبرنگار پولتيکو نوشت: «ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا مي گويد که طرفين مذاکره وين را طي چند ساعت آينده ترک مي کنند. مذاکرات به اتمام رسيد. بهترين توافق ممکن را مذاکره کرديم، اکنون اين طرفين مذاکرات هستند که بايد توافق را بپذيرند.»
پايان پنج روزه گفتوگوها در هتل کوبورگ، آماده شدن متن توافق و بازگشت هياتهاي مذاکرهکننده به کشورهايشان نشانگر آن است که نميتوان همانند آخرين دور جديد مذاکرات را همانند آخرين ديدار غيرمستقيم ميان ايران و آمريکا در دوحه (28 ژوئن / 7 تير) از پيش شکست خورده دانست. در سوي مقابل نيز خواستهها و سطوح اختلاف ميان طرفين چشمانداز توافق سريع را تا حدودي با ابهام مواجه ساخته است. در وضعيت جديد حتي مساله ميان طرفين به فراتر از توافق بر روي متن احياي توافق برجامِ ژوئيه 2015 / تير 1394 گسترش پيدا کرده و اکنون طرفين بر موضوع پايبندي و بازگشت بر توافق انگشت ميگذارند.
خوشبيني اروپا و واقعنگري تهران
طي ماههاي گذشته آمريکاييها تبليغات سياسي و رسانهاي گستردهاي را براي متهم کردن ايران به عدم داشتن اراده براي بازگشت به برجام داشتهاند. به عبارتي تلاش واشنگتن بر آن بوده توپ را به زمين ايران انداخته، تا از اين طريق فشارهاي سياسي را بر تهران افزايش دهد. حتي آمريکاييها با گذشت 5 روز از آغاز مرحله جديد گفتوگوها و پايان دور جديد مذاکرات در وين، تا کنون موضعي خنثي را در پيش گرفته و قصد دارند اين پيام را مخابره کنند که چندان اميدي به احياي توافق ندارند. برخلاف آمريکاييها، به نظر ميرسد مقامهاي اروپايي رويکردي خوشبينانه را نسبت به سرانجام مذاکرات اخير دارند. در همين زمينه، روزنامه وال استريت ژورنال عصر يکشنبه در خبري به نقل از انريکه مورا، مذاکره کننده ارشد اتحاديه اروپا با بيان اينکه مذاکرات رفع تحريمها در وين پيشرفت داشته نقل کرده بود که به زودي اين گفتوگوها خاتمه خواهند يافت. انريکه مورا گفته بود که او «کاملاً» درباره پيشرفت مذاکرات خوشبين است. وي حتي مدعي شده بود، «داريم پيش ميرويم و من انتظار دارم مذاکرات را به زودي ببنديم.»
افزون بر مورا، يکشنبه، ميخاييل اوليانوف سفير و نماينده روسيه در آژانس با انتشار تصوير ديدارش با انريکه مورا و هيات همراهش در صفحه توييتر خود نوشت: به نظر ميرسد در حال پيشرفت هستيم. اجازه دهيد اميدوار باشيم که موفقيتآميز باشد. با وجود اين ادعاهاي خوشبينانه، يک مقام وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران ديروز (دوشنبه) 17 مرداد ماه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد ادعاي روزنامه وال استريت ژورنال مبني بر احتمال آماده شدن متن نهايي توافق در وين ظرف چند ساعت آينده، گفت: با توجه به ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقيمانده، هنوز در مرحلهاي قرار نداريم که از نهايي شدن متن سخن بگوييم.
به گزارش خبرگزاري فارس، اين مقام وزارت امور خارجه افزود: هيأت مذاکره کننده جمهوري اسلامي ايران نظرات سازنده خود را با هدف پيشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده و نتيجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل براي اتخاذ تصميمات سياسي لازم بستگي دارد. وي اضافه کرد: همچنان معتقديم در صورتي که تصميمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، ميتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندي کرد، اما هنوز در اين مرحله قرار نداريم.
نظارت پادماني؛ مهمترين مانع توافق جديد
با وجود پايان دور جديد گفتوگوهاي وين، بازگشت به ميز مذاکرات در هتل کوبورگ را ميتوان موفقيتي غيرمنتظره در ميانه تعليق بيش از پنج ماهه مذاکرات ارزيابي کرد اما به نظر ميرسد که همچنان مسائل پادماني مهمترين مانع براي حصول توافق ميان طرفين است. براي همگان هويدا است که ايران خواهان لغو تحريمهاست و تضمين هايي براي منافع اقتصادي حاصل از توافق مي خواهد اما در وضعيت جديد به نظر ميرسد موضوع اصلي روي ميز، مسائل پادماني آژانس بين المللي انرژي اتمي است. چرا که تهران از آژانس مي خواهد که تحقيقات خود را درباره فعاليت هاي هسته اي ايران در سه سايت پايان دهد.
اساسا مساله اين است که بازرسان آژانس بينالمللي انرژي اتمي در چند وقت گذشته سه سايت در ورامين، مريوان و تورقوزآباد در حومه تهران شناسايي کردهاند و اعلام کردهاند که سايتهاي ورامين و تورقوز آباد در سالهاي 2003 و 2004 احتمالا با هدف از بين بردن رد اورانيوم تخريب شدهاند. در مذاکرات اخير نمايندگان ايراني با صراحت تمام خواهان پايان پيگيري آژانس پيرامون اين سه سايت و حل و فصل مسائل به اصطلاح پادماني شدهاند.
در تائيد اين موضع نيز لارنس نورمن خبرنگار وال استريت ژورنال در توئيتي نهايي شدن احياي برجام را در گرو توافق در بحث پادمان دانست. لارنس نورمن در توئيتي نوشت: تفاوت قائل شدن بين نهايي شدن متن و به نتيجه رسيدن توافق بسيار مهم است. وي افزود: متن همانطور که انريکه مورا، هماهنگ کننده مذاکرات احياي برجام گفت، نزديک به نهايي شدن است و ممکن است تا چند ساعت آينده نهايي شود، اما نهايي شدن توافق به مسائل پادماني بستگي دارد.
مجموع اين فعل و انفعالات به وضوح نشان ميدهد که مسائل پادماني به چالشي بزرگ براي احياي برجام تبديل شده و حل اين موضوع در اولويت طرفين قرار گرفته است.
نيازهاي دو سويه براي احياي برجام
هر چند براي خوشبيني و بدبيني نسبت به سرانجام مذاکرات وين شايد اندکي زود باشد اما به طور حتم ايران و طرفهاي غربي نياز مبرمي به بازگشت به توافق داشته و دارند. در يک سوي ماجرا، جنگ اوکراين نياز غرب به بازگشت ايران به بازار صادرات انرژي را به واقعيتي غيرقابل انکار تبديل کرده و از سوي ديگر، ايران نيز به خوبي ميداند که در نشست اواخر ماه سپتامبر شوراي حکام آژانس بينالمللي انرژي اتمي، صدور قطعنامه ضدايراني و بازگشت پرونده هستهاي ايران به شوراي امنيت به هيچ عنوان نميتواند در راستاي منافع ملياش باشد.
در چنين وضعيتي يافتن راهحلي براي رفع موانع پيشرو، به ويژه مسائل پادماني از اهميتي فوقالعاده برخوردار است اما بايد توجه داشت که راي رسيدن به يک توافق قوي و پايدار تهران و واشنگتن، ميبايست انعطاف بيشتري از خود نشان دهند. شايد فرصت مذاکرات اخير آخرين ميدان بزرگ گفتوگو براي طرفين باشد و ديگر مجالي براي توافق براي احياي يکي از تاريخيترين توافقات نظام جهاني مهيا نباشد.
احتمالهاي پيشرو در صورت شکست مذاکرات
تمامي شواهد نشانگر آن است که شايد اين دور از مذاکرات واپسين فرصت براي احيا و نجات توافق هستهاي بوده و در صورت از دست رفتن فرصت توافق در مقطع کنوني، احتمالا شاهد اتخاذ رويکردهاي جديدي از سوي طرفين باشيم. تقويت و سرعت گرفتن روند غنيسازي از سوي ايران و اعمال محدوديتهاي بيشتر بر نظارت آژانس از جمله مهمترين احتمالاتي است که ميتوان در جبهه ايران در صورت عدم توافق مورد اشاره قرار داد. افزايش تحريمها و ايجاد مانع براي فروش و صادرات نفت ايران نيز ديگر بُعد ماجرا است که احتمالا از سوي غربيها عليه ايران در صورت شکست مذاکرات کنوني در پيش گرفته خواهد شد.
سوتيتر: با توجه به روند گفتوگوي هياتهاي سياسي و اظهارات مقامهاي مختلف در پايتخت اتريش، نميتوان همانند آخرين دور جديد مذاکرات را همانند آخرين ديدار غيرمستقيم ميان ايران و آمريکا در دوحه (28 ژوئن / 7 تير) از پيش شکست خورده دانست. در سوي مقابل نيز خواستهها و سطوح اختلاف ميان طرفين چشمانداز توافق سريع را تا حدودي با ابهام مواجه ساخته است.
احیای برجام در انتظار تصمیم های سیاسی
مساله احياي برجام موضوعي است که طي هفتهها و ماههاي گذشته همواره تاکيد ايران و ساير طرفين توافق بوده اما در عرصه عمل شاهد چندان رويکردهاي اجرايي از سوي طرف غربي نبودهايم و آنها صرفا در مقام سخن و اظهار نظر به احياي برجام تاکيد داشتهاند و گامي در جهت حل مسائل و مشکلات في مابين برنداشتهاند. با اين حال پس از اعلام جوزپ بورل، مسئول سياست خارجه اتحاديه اروپا مبني بر ارائه پيشنهاد نهايي اروپا براي خروج مذاکرات احياي برجام طرفين اصلي مذاکره يعني ايران، نماينده اتحاديه اروپا و آمريکا از روز چهارشنبه بار ديگر در وين بر سر ميز مذاکره حاضر شدند تا دوره تازهاي از مذاکرات را در هتل کوبورگ وين کليد بزنند. با اين حال هر چند که مذاکرات پيشين در دوحه قطر با رويکردهاي غيرسازنده و درخواستهاي نه چندان معقول آمريکاييها به نتيجه نرسيد اما باز هم روزنههاي اميدي براي از سرگيري مذاکرات در وين وجود داشت و بر همين اساس نيز طرفين دوباره به وين رفتند. در همين راستا نيز طرفين طبق روالي که در مذاکرات دوحه دنبال ميشد با انريکه مورا هماهنگ کننده مذاکرات و نماينده اتحاديه اروپا گفتوگو و مواضع رسمي پايتختهاي خود را اعلام کردهاند. مباحث در دستور کار در اين دور از مذاکرات نيز که توسط کارشناسان فني ايران و اتحاديه اروپا بررسي ميشود؛ بحثهاي فني و حقوقي است که در چارچوب حل و فصل مسائل پادماني ميان ايران و آژانس دنبال ميشود. در همين راستا آنچه مسلم است و رسانهها بدان پرداختهاند اينکه طي روزهاي گذشته پيشرفتهاي قابل توجهي حاصل شده اما از آنجا که هنوز همه مسائل مخصوصا شروط ايران و مهمتر از همه بحث پادمان و اتهامات واهي غربيها به ايران هنوز حل و فصل نشده نميتوان گفت که اساسا تفاهم يا توافقي حاصل شده است. قدر مسلم غربيها بايد بدانند که برجام و موضوعات پيرامون پادمان اموري تفکيک ناپذيرند و آنها بايد به جاي پرداختن به برخي مواضع که چندان کمکي به پيشرفت مذاکرات نميکند قدم هايسازنده بردارند. چه اينکه پرونده پادمان در زمان انعقاد برجام بسته شد و به نظر ميرسد که اظهارات و خواستههاي جديد غربيها چيزي جز بهانهگيري نباشد. گرچه آنها همواره بر مبناي تصميمات خود عمل ميکنند و حتي زماني که مذاکرات در جريان بود با فشار بر شوراي حکام قطعنامهاي ضد ايراني تصويب کردند که بار ديگر مواضع خصمانه و غيرسازنده خود را در جهت فشار بر ايران براي رسيدن به اهداف خود تحميل کردند. اما غربيها بايد اين مهم را فهم کنند که رسيدن به توافق موضوعي است که بايد همه شروط و مسائل طرفين لحاظ گردد و مهمتر از آن اگر هم توافقي حاصل شد طرفين به تعهدات خود ذيل توافق متعهد و پايبند باشند و نشود ماجراي انعقاد برجام که صرفا ايران به تعهدات و وظايف خود عمل کرد اما آمريکا بهطور يکجانبه از توافق خارج شد و اروپاييها نيز به تعهدات خود عمل نکردند. قدر مسلم ايران همواره با نگاه حل مساله و رسيدن به تفاهم با ساير طرفها مذاکرات را دنبال کرده و با ايستادگي بر روي خطوط قرمز ؛ مطالبات حداکثري خود را دنبال کرده است. حال اينکه همه طرفين و رسانهها به پيشرفت مذاکرات تاکيد دارند بايد ديدي چه زماني دود سفيد توافق از هتل پله کوبورگ اتريش به هوا خواهد خاست.
از پيشنهادات جديد مورا تا ادعاي پايان مذاکرات
پس از گذشت چند روز از مذاکرات وين و پيشرفتهاي حاصله؛ وال استريت ژورنال از قول انريکه مورا نماينده اتحاديه اروپا در مذاکرات آورد: «مذاکرات ايران و آمريکا براي احياي توافق هستهاي 2015 نزديک به اتمام است. متن توافق ممکن است در ساعات آينده نهايي شود. با اين حال، ايران بايد تصميم بگيرد که آيا مطالبهاش مبني بر احياي برجام تنها در صورت بستن پرونده تحقيقات آژانس را کنار ميگذارد يا نه.» اين در حالي است که روز گذشته يک مقام آگاه در وزارت امور خارجه در خصوص ادعاي وال استريت ژورنال مبني بر آماده شدن متن نهايي توافق در وين بيان کرد: «باتوجه به ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقيمانده، هنوز در مرحلهاي قرار نداريم که از نهايي شدن متن سخن بگوييم. اين مقام وزارت امور خارجه افزود: هيات مذاکرهکننده جمهوري اسلامي ايران نظرات سازنده خود را با هدف پيشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده است و نتيجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل براي اتخاذ تصميمات سياسي لازم بستگي دارد. همچنان معتقديم در صورتي که تصميمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، ميتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندي کرد، اما هنوز در اين مرحله قرار نداريم.» اين در حالي است که روز گذشته خبرنگار پوليتيکو به نقل از ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا از پايان مذاکرات احياي برجام خبر داد. استفاني ليخشنتاين نوشت: ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا ميگويد که طرفين مذاکره، وين را طي چند ساعت آينده ترک ميکنند. مذاکرات به اتمام رسيد. وي افزود: بهترين توافق ممکن را مذاکره کرديم، اکنون اين طرفين مذاکرات هستند که بايد توافق را بپذيرند.
مذاکرات با جديت دنبال ميشود
وزير امور خارجه کشورمان در گفتوگوي تلفني با دبيرکل سازمان ملل متحد با تاکيد بر اينکه سلاح هستهاي در دکترين ايران جايگاهي ندارد تاکيد کرد: براي رسيدن به يک توافق قوي و پايدار جدي هستيم و اکنون نيز مذاکرات در مسير خود در وين با جديت دنبال ميشود. حسين اميرعبداللهيان در خصوص گفتوگوي تلفني ديروز خود با «آنتونيو گوترش» دبيرکل سازمان ملل متحد در صفحه اينستاگرامش نوشت: «با آنتونيو گوترش دبيرکل سازمان ملل متحد به صورت تلفني گفتوگو کردم.»
رئيس دستگاه ديپلماسي در ادامه نوشت: «در پاسخ به سخنان آقاي گوترش مبني بر ضرورت توافق هستهاي به ايشان يادآوري کردم فتواي مقام معظم رهبري درباره حرمت کاربرد سلاح هستهاي برهمگان حجت و روشن است. سلاح هستهاي در دکترين جمهوري اسلامي ايران جايگاهي ندارد و مغاير با سياست و اعتقادات ما است.»
در حال حرکت رو به جلو هستيم
معاون دبير کل اقدام خارجي اتحاديه اروپا پس از ديدار جداگانه با نمايندگان ايران و ايالات متحده آمريکا اظهار کرد: مذاکرات در حال پيشرفت است و به نتيجه کار خوش بين است. انريکه مورا که اين مطلب را عصر يکشنبه مطرح کرد گفت: مذاکرات در چهار روز گذشته پيشرفتهايي داشته است. اين مقام اروپايي درباره اختلافات باقيمانده براي رسيدن به توافق نهايي گفت: نميتوانم وارد جزئيات شوم. وي افزود: ما در خصوص برخي مسائل فني در متن ارائه شده توسط آقاي بورل مذاکره ميکرديم. وي درباره روند گفتوگوها بيان کرد: ما در حال حرکت رو به جلو هستيم انتظار دارم که گفتوگوها را زود به پايان خواهيم رساند.
حاشیهها کار مذاکرات برجام را پیچیدهتر کرده است
جلیلوند معتقد است: «مواضع طرفین توافق نسبت به یکدیگر خیلی دور است. این در حالی است که برای رسیدن به توافق باید این مواضع تعدیل شود که تاکنون نشانههایی از آن مشاهده نشده است. امروز ایران مدعی است که فشار حداکثری ما و مقاومتی که در مقابل تحریمها داشته باعث شده آمریکا پای میز مذاکره بیاید. از سوی دیگر آمریکاییها نیز معتقدند ایران به نقطهای رسیده که نقطه گریز نام دارد. به همین دلیل مسائلی مانند غروب برجام موضوعیت خود را از دست داده است. امروز برجام به نقطهای رسیده که دیگر قابل مشاهده نیست و افقهای آن پیدا نیست.»
به گزازش کبنا، در ادامه ماحصل گفتوگوی دکتر محسن جلیلوند، تحلیلگر روابط بینالملل را با آرمان ملی میخوانید.
در مذاکرات اخير بين ايران و کشورهاي غربي تغييراتي رخ داده است. از جمله اينکه براساس اخبار غيررسمي عنوان شده آمريکا حاضر شده تضمين بدهد که ديگر از برجام خارج نشود و از سوي ديگر نيز ايران در برخي خواستههاي خود تجديد نظر کرده است. در چنين شرايطي به چه ميزان ميتوان نسبت به توافق در آيندهاي نزديک خوشبين بود؟
واقعيت ايـــــن است که ما هنوز نميدانيم که اخبار اميدوار کنندهاي که منتشر شده به چه ميزان صحيح است. تنها چند توئيت از اوليانوف و اظهار اميدواري آقاي مورا وجود دارد که نميتوان روي آنها استناد کرد. با همه اين اخباري که در زمينه مذاکرات منتشر ميشود من زياد نسبت به اين موضوع که طرفين به يک توافق جامع و داراي چارچوب دست پيدا کنند، خوشبين نيستم. البته به نظر ميرسد در مذاکرات اخير طرفين پيشنهادهاي خود را کنار گذاشتهاند و در مورد پيشنهاد آقاي بورل با هم مذاکره ميکنند. اين يک تغيير در روند مذاکرات بهشمار ميرود و اما به صورتي نيست که بتوان نسبت به آينده مذاکرات خوشبين بود. به نظر ميرسد در روند مذاکرات در نهايت طرفين به نقطهاي ميرسند که خواستههاي يکديگر را نميپذيرند و در نتيجه توافق حاصل نخواهد شد.
چرا با توجه به تغييراتي که در روند مذاکرات صورت گرفته همچنان نسبت به حاصل شدن توافق خوشبين نيستيد؟
مواضع طرفين توافق نسبت به يکديگر خيلي دور است. اين در حالي است که براي رسيدن به توافق بايد اين مواضع تعديل شود که تاکنون نشانههايي از آن مشاهده نشده است. امروز ايران مدعي است که فشار حداکثري و مقاومتي که در مقابل تحريمها داشته اين باعث شده آمريکا پاي ميز مذاکره بيايد. از سوي ديگر آمريکاييها نيز معتقدند ايران به نقطهاي رسيده که نقطه گريز نام دارد. به همين دليل مسائلي مانند غروب برجام موضوعيت خود را از دست داده است. امروز برجام به نقطهاي رسيده که ديگر قابل مشاهده نيست و افقهاي آن پيدا نيست. ايران معتقد است در شرايطي قرار دارد که دست بالا را در مذاکرات دارد. در چنين شرايطي آمريکا نيز بر اين باور است که اگر قرار است ما به برجام بازگرديم بايد شرايطي به وجود بيايد که توان هستهاي ايران قابل مهار باشد. اين در حالي است که در شرايط کنوني ايران به نقطه غيرقابل مهار رسيده است. در چنين شرايطي مذاکراتي که صورت ميگيرد پيامدهاي مثبتي بههمراه نخواهد داشت. ايران بر اين باور است که به غنيسازي60 درصد رسيده و اين فشار حداکثري ايران بوده که کشورهاي غربي و به خصوص آمريکا را مجبور کرده پاي ميز مذاکره بيايند. اگر همه اين مسائل را کنار هم قرار بدهيم به اين نتيجه ميرسيم که طرفين در شرايطي قرار ندارند که به يک توافق جامع و با چارچوبهاي مشخص دست پيدا کنند. در بهترين حالت شايد طرفين روي جزئياتي با هم به اشتراک دست پيدا کنند. اينکه آمريکا عنوان کرده حاضر است تضمينهايي بدهد داراي ابهام است و مشخص نيست چه تضمينهايي قرار است داده شود. از سوي ديگر ايران موضوع بيرون آمدن سپاه از ليست گروههاي تروريستي را مطرح کرده که مشخص نيست اين شرط هنوز باقي است. با اين وجود در اين شرايط نميتوان نسبت به آينده مذاکرات خوشبين بود. اگر قرار است اتفاق مهمي در مذاکرات رخ بدهد بايد توافق جامعي منعقد شود که هم تحريمهاي اقتصادي از روي ايران برداشته شود و هم اينکه آمريکا از ميزان غني سازي ايران مطمئن شود و اطمينان پيدا کند که ايران از ديواره آتشين عبور نخواهد کرد. من فکر ميکنم هر دوطرف سطح بلاتکليفي را در مقابل يکديگر حفظ خواهند کرد. به همين دليل به سمتي حرکت نخواهند کرد که اين سطح بلاتکليفي از بين برود. البته شايد اگر بخواهند به اين سمت حرکت کنند نيز نخواهند توانست و در نهايت به نتيجه نخواهند رسيد.
اگر مذاکرات اخير به نتيجه نرسد و طرفين همچنان نسبت به خواستههاي خود رويکرد حداکثري در پيش بگيرند با چه شرايطي در آينده مواجه خواهيم شد؟آيا ميتوان آلترناتيوي براي برجام در نظر گرفت؟
اگر مذاکرات به نتيجه نرسد طرفين به صورت کج دار و مريز تا پايان سال ميلادي همين وضعيت را ادامه ميدهند. در ماههاي اخير آمريکا تا حدودي شرايط برخي تحريمها را راحتتر در نظر گرفته و اجازه ميدهد ايران بخشي از نفت خود را بفروشد. البته اين وضعيت به معناي لغو يا تعليق تحريمها نيست، بلکه رويکردي است که دولت بايدن به عنوان يک امتياز براي ايران در نظر گرفته است. دولت بايدن تا حدودي فروش نفت ايران به چين و برخي کشورهاي ديگر را ناديده گرفته تا ايران را در شرايطي قرار بدهد که از آن به عنوان يک امتياز نام برده شود. در چنين شرايطي ميزان غنيسازي ايران به60 درصد رسيده و تعداد سانتريفيوژها نيز بيشتر از گذشته است. کاهش يا تعديل اين وضعيت نيز حداقل در کوتاه مدت امکان پذير نيست. واقعيت اين است که موضوعات فني و سياسي چنان به هم پيچيده شده که امکان اينکه طرفين در شرايط ديگري قرار بگيرند وجود ندارد. سناريوي ديگري که در اين زمينه وجود دارد اين است که اگر مذاکرات به نتيجه نرسد آمريکا تحريمها و فشارها را عليه ايران بيشتر خواهد کرد تا ايران در شرايط سختتري قرار بگيرد. از اين طرف ايران نيز به صورت مرتب ميزان غني سازي و تعداد سانتريفيوژها را افزايش خواهد داد تا به نقطه گريز نزديک شوند. در شرايط کنوني برخي عنوان ميکنند ما توانايي ساخت بمب اتمي را داريم و هر زمان که اراده کنيم اين کار را خواهيم کرد. اين احتمال وجود دارد که طرفين به دنبال اين هستند که به خود استراحت بدهند و رفتار طرف مقابل را مورد بررسي قرار بدهند. به همين دليل اين احتمال وجود دارد که اين رويکرد تا چند ماه آينده ادامه پيدا کند.
آيا اين رويکرد و فرصتي که طرفين براي رصد طرف مقابل در نظر ميگيرند زمينهساز توافق خواهد بود يا تنها جنبه رويکرد تقابلي خواهد داشت؟
اين رويکرد در نهايت بـــــه نتيجه نخواهـــد رسيـــد و طرفين همچنان در همين وضعيت باقـــي خواهند ماند. حل موضوع به اين بستگـــي دارد که طرفين و به خصوص ايران و آمريکا به صورت همه جانبه به موضوع نگاه کنند. به هر حال موضوع برجام موضوعي ساده نيست و با حواشي زيادي همراه بوده است. کشورهــــاي اروپايي عنـــــوان ميکردند موضوع قرار گرفتن سپاه در ليست گروههاي تروريستي ارتباطي به برجام ندارد. از سوي ديگر ايران نيز عنوان ميکرد که مسائل منطقهاي و موضوع موشکي ايران ارتباطي به برجام ندارد. اين حواشي کار را سختتر کرده و بار اضافي روي مذاکرات برجام قرار داده است. اگر شرايط به همين صورت پيش برود اين احتمال وجود دارد که طرفين با اعلام اينکه روي برخي جزئيات توافق شده اما هنوز نهايي نشده کار را به پايان سال ميلادي بکشانند. در چنين شرايطي در ماه نوامبر انتخابات کنگره در آمريکا برگزار خواهد شد و از اين زمان به بعد به دلايل مختلف اين احتمال وجود دارد که سياستهاي آمريکا در زمينههاي مختلف از جمله برجام تغيير کند.
در فرض بعيدتر اگر مذاکرات به نتيجه برسد و طرفين به توافق دست پيدا کنند ايران با چه شرايطي مواجه خواهد بود؟
در مرحله نخست بايد عنوان کنم که اگر توافقي صورت بگيرد به نام دولت نخواهد بود و بلکه به نام جمهوري اسلامي صورت خواهد گرفت. موضوع تحريمها و برجام به همان صورت که رهبري عنوان کردند يک موضوع ملي است و به دولتها ارتباطي پيدا نميکند. دولتها تنها مجري برجام هستند. اگر ما فرض بگيريم همين امروز همه تحريمهاي ايران برداشته شود هشت سال طول خواهد کشيد تا وضعيت ايران به سال92 باز گردد. به همين دليل دولت نميتواند از فوائد برجام استفاده کند. اين در حالي است که همه3000 تحريمي که عليه ايران صورت گرفته برداشته شود. حتي اگر فرض بگيريم تحريمها برداشته شده نيز نميتوان نسبت به بهبود وضعيت اقتصادي مردم در کوتاه مدت خوشبين بود. وزير نفت به تازگي عنوان کرده که ما نفت بيشتري ميفروشيم و وضعيت بهتر شده است. پس از تحريـــمها نيز اگر قرار است اتفاقي در اقتصاد کشور رخ بدهد بايد نشانههاي آن وجود داشته باشد. اگر ما به وضعيت اقتصادي ايران قبل از برجام و بعد از برجام توجه کنيـــم بـــه خوبي ميتوانيم بــه تأثير برجام بر اقتصاد پي ببريم. حتي زماني که آمريکا از برجام خارج شد تکانههاي آن در اقتصاد ايران مشهود بـــود. در نتيجه تحريــــمها در اقتصاد کشور تأثيرگذار بوده است. در يک سال اخير دولت تغيير کرده و شاهد سياستهاي جديدي در مديريت کشور بودهايم. با اين وجود آيا در وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم اتفاقي رخ داده است. در پاسخ بايد عنوان کرد اتفاقي رخ نداده و بلکه در برخي زمينهها کار دشوارتر نيز شده است. اگر ايران و آمريکا به توافق دست پيدا کنند شايد شرايط بهتر نشود اما شيب بدتر شدن آن بهتر ميشود.
توافق، آری یا خیر؟
ابتکار در این باره نوشت: تازهترین گفت و گوهای هستهای میان نمایندگان ایران و سایر شرکای برجام بار دیگر در وین به جریان افتاد؛ گفت و گوهایی که فضای دوگانهای از توافق احتمالی یا عدم توافق دارد. آنطور که از اخبار و گزارشها بر میآید، طرفین توافق بر سر مواردی به توافق رسیده، ولی همچنان موانع و مشکلاتی نظیر موضوعات پادمانی وجود دارد.
این رابطه روزنامه وال استریت ژورنال در مطلبی آورده است: انریکه مورا، مذاکرهکننده ارشد اتحادیه اروپا عصر یکشنبه گفت که مذاکرات ایران و آمریکا برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ نزدیک به اتمام است. با این وجود، هنوز مشخص نیست که آیا تهران توافق نهایی را میپذیرد یا خیر؟ طبق گزارش این روزنامه، مورا اعلام کرده است که که متن توافق ممکن است در ساعات آینده نهایی شود. با این حال، ایران باید تصمیم بگیرد که آیا مطالبهاش مبنی بر احیای برجام تنها در صورت بستن پرونده تحقیقات آژانس را کنار میگذارد یا نه.
با این حال، ایران در مذاکرات اصرار دارد که برای احیای برجام، پرونده تحقیقات آژانس انرزی اتمی در مورد پیدا شدن مواد هستهای اعلام نشده در این کشور باید بسته شود. چند دیپلمات غربی روز یکشنبه گفتند که تهران در مذاکرات چند روز گذشته این شرط را مورد تأکید قرار داده، اما توافقی در این زمینه وجود ندارد.
هنوز در مرحله توافق قرار نداریم
این ادعا از سوی روزنامه وال استریت ژورنال در حالی مطرح شده که روز گذشته یک مقام وزارت امور خارجه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد ادعای نشریه وال استریت ژورنال مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: با توجه به اینکه ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقیمانده، هنوز در مرحلهای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم. این مقام وزارت امور خارجه افزود: هیأت مذاکرهکننده جمهوری اسلامی ایران نظرات سازنده خود را با هدف پیشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده است و نتیجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد.
وی ادامه داد: همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، میتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.
در مجموع ۴ موضوع باقی مانده است
با این حال میخوائیل اولیانوف رئیس تیم مذاکرهکننده روسیه به خبرنگاران گفته، پنج ثانیه تا خط پایان فاصله داریم. او در پاسخ به این سؤال که چرا مذاکرهکنندگان ارشد اروپایی به وین نیامدهاند، نیز اعلام کرد: آنها حق دارند. اما نیامدنشان مفید نبود. اولیانوف افزود: آن مسائل به ویژه برای طرفهای ایرانی و آمریکایی مسائل حساسی هستند اما ظاهراً پیشرفتهایی صورت گرفته و من شاهد رویکرد جدی از سوی دو طرف بودم. در مجموع ۴ موضوع باقیمانده که برخی از آنها شامل زیرمجموعهای از مسائل هستند.
وضعیت ایران در مذاکرات مشخص است
این صحبتها در حالی مطرح شده که محسن پاک آیین دیپلمات و کارشناس مسائل بینالملل در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا، اعلام کرده است: وضعیت ما درباره چگونگی عمل درباره مذاکرات روشن است.
ما دنبال آن هستیم تحریمهای ظالمانه رفع شود و تا وقتی این اراده در دولت بایدن به وجود نیاید که تحریمهای برجامی و پس از برجامی را رفع کند، به طور طبیعی شاهد پیشرفت در روند مذاکرات نخواهیم بود چون ایران حاضر نیست تعهد را در مقابل بیتعهدی طرف مقابل بپذیرد.
در حال حاضر شاهد هستیم تمرکز آمریکا روی مباحث هستهای ایران کم شده از این رو با توجه به عدم رفع تحریمها ما میتوانیم در حوزه تقویت فعالیتهای صلحآمیز اقداماتی را انجام دهیم.
وی افزود: ما ضمن اینکه مذاکرات را ادامه میدهیم باید همزمان پیشرفتهای جدیدی را در حوزه صلحآمیز هستهای داشته باشیم؛ مثلاً در حوزه ایجاد نیروگاههای هستهای جدید، در حوزه تولید رادیو دارو و نیز کشاورزی میتوانیم اقداماتی قابل توجه را انجام دهیم معتقدم نباید محدودیتها در این حوزه را بپذیریم.
این کارشناس مسائل بینالملل با بیان اینکه اگر آمریکا در روند مذاکرات برجامی حاضر به لغو تحریم شد، آن وقت ما هم محدودیتها در صنعت هستهای را باید بپذیریم در غیر این صورت اراده ما باید تمرکز بر پیشرفت هر چه بیشتر در حوزه هستهای به ویژه در حوزه تحقیقاتی باشد، گفت: نباید روند مذاکرات برجامی موجب کند شدن پیشرفتهای هستهای ایران شود. ما باید هر چه میتوانیم توان خود در این حوزه را گسترش دهیم.
هیأت مذاکرهکننده ایران در وین به تهران باز میگردد
با پایان این دور از گفتگوها، هیأت مذاکرهکننده جمهوری اسلامی ایران ساعاتی دیگر به تهران بازخواهد گشت.
رایزنیها و تماسها باهماهنگکننده و طرفهای دیگر ادامه خواهد داشت.
پیشتر یک مقام ارشد وزارت امور خارجه تأکید کرده بود: در ۴ روز گذشته مذاکرات فشردهای در خصوص چند موضوع باقیمانده برای اطمینان از تأمین ملاحظات و نگرانیهای کشورمان برگزار شد. در جریان این گفتگوها ما مواضع خود را با طرفهای مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفتهای نسبی حاصل شد.
وی گفت: با توجه به مباحث صورت گرفته طی سه روز گذشته، امروز انریکه مورا چندایده در مورد برخی موضوعات باقیمانده به طرفها ارائه داد و ما به محض دریافت اینایدهها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را بهایشان منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع هستند و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگکننده و سایر طرفها منتقل خواهیم کرد.
این مقام ارشد وزارت امور خارجه افزود: بدون تردید اصل اساسی برای ما هراست از حقوق و تأمین منافع ملت ایران است.
وی در ادامه تأکید کرد: احقاق این حقوق و تأمین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی آمریکا دغدغه جدی تیم مذاکرهکننده است.
در همين ارتباط، استفاني ليختشنتاين خبرنگار پولتيکو نوشت: «ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا مي گويد که طرفين مذاکره وين را طي چند ساعت آينده ترک مي کنند. مذاکرات به اتمام رسيد. بهترين توافق ممکن را مذاکره کرديم، اکنون اين طرفين مذاکرات هستند که بايد توافق را بپذيرند.»
پايان پنج روزه گفتوگوها در هتل کوبورگ، آماده شدن متن توافق و بازگشت هياتهاي مذاکرهکننده به کشورهايشان نشانگر آن است که نميتوان همانند آخرين دور جديد مذاکرات را همانند آخرين ديدار غيرمستقيم ميان ايران و آمريکا در دوحه (28 ژوئن / 7 تير) از پيش شکست خورده دانست. در سوي مقابل نيز خواستهها و سطوح اختلاف ميان طرفين چشمانداز توافق سريع را تا حدودي با ابهام مواجه ساخته است. در وضعيت جديد حتي مساله ميان طرفين به فراتر از توافق بر روي متن احياي توافق برجامِ ژوئيه 2015 / تير 1394 گسترش پيدا کرده و اکنون طرفين بر موضوع پايبندي و بازگشت بر توافق انگشت ميگذارند.
خوشبيني اروپا و واقعنگري تهران
طي ماههاي گذشته آمريکاييها تبليغات سياسي و رسانهاي گستردهاي را براي متهم کردن ايران به عدم داشتن اراده براي بازگشت به برجام داشتهاند. به عبارتي تلاش واشنگتن بر آن بوده توپ را به زمين ايران انداخته، تا از اين طريق فشارهاي سياسي را بر تهران افزايش دهد. حتي آمريکاييها با گذشت 5 روز از آغاز مرحله جديد گفتوگوها و پايان دور جديد مذاکرات در وين، تا کنون موضعي خنثي را در پيش گرفته و قصد دارند اين پيام را مخابره کنند که چندان اميدي به احياي توافق ندارند. برخلاف آمريکاييها، به نظر ميرسد مقامهاي اروپايي رويکردي خوشبينانه را نسبت به سرانجام مذاکرات اخير دارند. در همين زمينه، روزنامه وال استريت ژورنال عصر يکشنبه در خبري به نقل از انريکه مورا، مذاکره کننده ارشد اتحاديه اروپا با بيان اينکه مذاکرات رفع تحريمها در وين پيشرفت داشته نقل کرده بود که به زودي اين گفتوگوها خاتمه خواهند يافت. انريکه مورا گفته بود که او «کاملاً» درباره پيشرفت مذاکرات خوشبين است. وي حتي مدعي شده بود، «داريم پيش ميرويم و من انتظار دارم مذاکرات را به زودي ببنديم.»
افزون بر مورا، يکشنبه، ميخاييل اوليانوف سفير و نماينده روسيه در آژانس با انتشار تصوير ديدارش با انريکه مورا و هيات همراهش در صفحه توييتر خود نوشت: به نظر ميرسد در حال پيشرفت هستيم. اجازه دهيد اميدوار باشيم که موفقيتآميز باشد. با وجود اين ادعاهاي خوشبينانه، يک مقام وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي ايران ديروز (دوشنبه) 17 مرداد ماه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد ادعاي روزنامه وال استريت ژورنال مبني بر احتمال آماده شدن متن نهايي توافق در وين ظرف چند ساعت آينده، گفت: با توجه به ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقيمانده، هنوز در مرحلهاي قرار نداريم که از نهايي شدن متن سخن بگوييم.
به گزارش خبرگزاري فارس، اين مقام وزارت امور خارجه افزود: هيأت مذاکره کننده جمهوري اسلامي ايران نظرات سازنده خود را با هدف پيشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده و نتيجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل براي اتخاذ تصميمات سياسي لازم بستگي دارد. وي اضافه کرد: همچنان معتقديم در صورتي که تصميمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، ميتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندي کرد، اما هنوز در اين مرحله قرار نداريم.
نظارت پادماني؛ مهمترين مانع توافق جديد
با وجود پايان دور جديد گفتوگوهاي وين، بازگشت به ميز مذاکرات در هتل کوبورگ را ميتوان موفقيتي غيرمنتظره در ميانه تعليق بيش از پنج ماهه مذاکرات ارزيابي کرد اما به نظر ميرسد که همچنان مسائل پادماني مهمترين مانع براي حصول توافق ميان طرفين است. براي همگان هويدا است که ايران خواهان لغو تحريمهاست و تضمين هايي براي منافع اقتصادي حاصل از توافق مي خواهد اما در وضعيت جديد به نظر ميرسد موضوع اصلي روي ميز، مسائل پادماني آژانس بين المللي انرژي اتمي است. چرا که تهران از آژانس مي خواهد که تحقيقات خود را درباره فعاليت هاي هسته اي ايران در سه سايت پايان دهد.
اساسا مساله اين است که بازرسان آژانس بينالمللي انرژي اتمي در چند وقت گذشته سه سايت در ورامين، مريوان و تورقوزآباد در حومه تهران شناسايي کردهاند و اعلام کردهاند که سايتهاي ورامين و تورقوز آباد در سالهاي 2003 و 2004 احتمالا با هدف از بين بردن رد اورانيوم تخريب شدهاند. در مذاکرات اخير نمايندگان ايراني با صراحت تمام خواهان پايان پيگيري آژانس پيرامون اين سه سايت و حل و فصل مسائل به اصطلاح پادماني شدهاند.
در تائيد اين موضع نيز لارنس نورمن خبرنگار وال استريت ژورنال در توئيتي نهايي شدن احياي برجام را در گرو توافق در بحث پادمان دانست. لارنس نورمن در توئيتي نوشت: تفاوت قائل شدن بين نهايي شدن متن و به نتيجه رسيدن توافق بسيار مهم است. وي افزود: متن همانطور که انريکه مورا، هماهنگ کننده مذاکرات احياي برجام گفت، نزديک به نهايي شدن است و ممکن است تا چند ساعت آينده نهايي شود، اما نهايي شدن توافق به مسائل پادماني بستگي دارد.
مجموع اين فعل و انفعالات به وضوح نشان ميدهد که مسائل پادماني به چالشي بزرگ براي احياي برجام تبديل شده و حل اين موضوع در اولويت طرفين قرار گرفته است.
نيازهاي دو سويه براي احياي برجام
هر چند براي خوشبيني و بدبيني نسبت به سرانجام مذاکرات وين شايد اندکي زود باشد اما به طور حتم ايران و طرفهاي غربي نياز مبرمي به بازگشت به توافق داشته و دارند. در يک سوي ماجرا، جنگ اوکراين نياز غرب به بازگشت ايران به بازار صادرات انرژي را به واقعيتي غيرقابل انکار تبديل کرده و از سوي ديگر، ايران نيز به خوبي ميداند که در نشست اواخر ماه سپتامبر شوراي حکام آژانس بينالمللي انرژي اتمي، صدور قطعنامه ضدايراني و بازگشت پرونده هستهاي ايران به شوراي امنيت به هيچ عنوان نميتواند در راستاي منافع ملياش باشد.
در چنين وضعيتي يافتن راهحلي براي رفع موانع پيشرو، به ويژه مسائل پادماني از اهميتي فوقالعاده برخوردار است اما بايد توجه داشت که راي رسيدن به يک توافق قوي و پايدار تهران و واشنگتن، ميبايست انعطاف بيشتري از خود نشان دهند. شايد فرصت مذاکرات اخير آخرين ميدان بزرگ گفتوگو براي طرفين باشد و ديگر مجالي براي توافق براي احياي يکي از تاريخيترين توافقات نظام جهاني مهيا نباشد.
احتمالهاي پيشرو در صورت شکست مذاکرات
تمامي شواهد نشانگر آن است که شايد اين دور از مذاکرات واپسين فرصت براي احيا و نجات توافق هستهاي بوده و در صورت از دست رفتن فرصت توافق در مقطع کنوني، احتمالا شاهد اتخاذ رويکردهاي جديدي از سوي طرفين باشيم. تقويت و سرعت گرفتن روند غنيسازي از سوي ايران و اعمال محدوديتهاي بيشتر بر نظارت آژانس از جمله مهمترين احتمالاتي است که ميتوان در جبهه ايران در صورت عدم توافق مورد اشاره قرار داد. افزايش تحريمها و ايجاد مانع براي فروش و صادرات نفت ايران نيز ديگر بُعد ماجرا است که احتمالا از سوي غربيها عليه ايران در صورت شکست مذاکرات کنوني در پيش گرفته خواهد شد.
سوتيتر: با توجه به روند گفتوگوي هياتهاي سياسي و اظهارات مقامهاي مختلف در پايتخت اتريش، نميتوان همانند آخرين دور جديد مذاکرات را همانند آخرين ديدار غيرمستقيم ميان ايران و آمريکا در دوحه (28 ژوئن / 7 تير) از پيش شکست خورده دانست. در سوي مقابل نيز خواستهها و سطوح اختلاف ميان طرفين چشمانداز توافق سريع را تا حدودي با ابهام مواجه ساخته است.
احیای برجام در انتظار تصمیم های سیاسی
مساله احياي برجام موضوعي است که طي هفتهها و ماههاي گذشته همواره تاکيد ايران و ساير طرفين توافق بوده اما در عرصه عمل شاهد چندان رويکردهاي اجرايي از سوي طرف غربي نبودهايم و آنها صرفا در مقام سخن و اظهار نظر به احياي برجام تاکيد داشتهاند و گامي در جهت حل مسائل و مشکلات في مابين برنداشتهاند. با اين حال پس از اعلام جوزپ بورل، مسئول سياست خارجه اتحاديه اروپا مبني بر ارائه پيشنهاد نهايي اروپا براي خروج مذاکرات احياي برجام طرفين اصلي مذاکره يعني ايران، نماينده اتحاديه اروپا و آمريکا از روز چهارشنبه بار ديگر در وين بر سر ميز مذاکره حاضر شدند تا دوره تازهاي از مذاکرات را در هتل کوبورگ وين کليد بزنند. با اين حال هر چند که مذاکرات پيشين در دوحه قطر با رويکردهاي غيرسازنده و درخواستهاي نه چندان معقول آمريکاييها به نتيجه نرسيد اما باز هم روزنههاي اميدي براي از سرگيري مذاکرات در وين وجود داشت و بر همين اساس نيز طرفين دوباره به وين رفتند. در همين راستا نيز طرفين طبق روالي که در مذاکرات دوحه دنبال ميشد با انريکه مورا هماهنگ کننده مذاکرات و نماينده اتحاديه اروپا گفتوگو و مواضع رسمي پايتختهاي خود را اعلام کردهاند. مباحث در دستور کار در اين دور از مذاکرات نيز که توسط کارشناسان فني ايران و اتحاديه اروپا بررسي ميشود؛ بحثهاي فني و حقوقي است که در چارچوب حل و فصل مسائل پادماني ميان ايران و آژانس دنبال ميشود. در همين راستا آنچه مسلم است و رسانهها بدان پرداختهاند اينکه طي روزهاي گذشته پيشرفتهاي قابل توجهي حاصل شده اما از آنجا که هنوز همه مسائل مخصوصا شروط ايران و مهمتر از همه بحث پادمان و اتهامات واهي غربيها به ايران هنوز حل و فصل نشده نميتوان گفت که اساسا تفاهم يا توافقي حاصل شده است. قدر مسلم غربيها بايد بدانند که برجام و موضوعات پيرامون پادمان اموري تفکيک ناپذيرند و آنها بايد به جاي پرداختن به برخي مواضع که چندان کمکي به پيشرفت مذاکرات نميکند قدم هايسازنده بردارند. چه اينکه پرونده پادمان در زمان انعقاد برجام بسته شد و به نظر ميرسد که اظهارات و خواستههاي جديد غربيها چيزي جز بهانهگيري نباشد. گرچه آنها همواره بر مبناي تصميمات خود عمل ميکنند و حتي زماني که مذاکرات در جريان بود با فشار بر شوراي حکام قطعنامهاي ضد ايراني تصويب کردند که بار ديگر مواضع خصمانه و غيرسازنده خود را در جهت فشار بر ايران براي رسيدن به اهداف خود تحميل کردند. اما غربيها بايد اين مهم را فهم کنند که رسيدن به توافق موضوعي است که بايد همه شروط و مسائل طرفين لحاظ گردد و مهمتر از آن اگر هم توافقي حاصل شد طرفين به تعهدات خود ذيل توافق متعهد و پايبند باشند و نشود ماجراي انعقاد برجام که صرفا ايران به تعهدات و وظايف خود عمل کرد اما آمريکا بهطور يکجانبه از توافق خارج شد و اروپاييها نيز به تعهدات خود عمل نکردند. قدر مسلم ايران همواره با نگاه حل مساله و رسيدن به تفاهم با ساير طرفها مذاکرات را دنبال کرده و با ايستادگي بر روي خطوط قرمز ؛ مطالبات حداکثري خود را دنبال کرده است. حال اينکه همه طرفين و رسانهها به پيشرفت مذاکرات تاکيد دارند بايد ديدي چه زماني دود سفيد توافق از هتل پله کوبورگ اتريش به هوا خواهد خاست.
از پيشنهادات جديد مورا تا ادعاي پايان مذاکرات
پس از گذشت چند روز از مذاکرات وين و پيشرفتهاي حاصله؛ وال استريت ژورنال از قول انريکه مورا نماينده اتحاديه اروپا در مذاکرات آورد: «مذاکرات ايران و آمريکا براي احياي توافق هستهاي 2015 نزديک به اتمام است. متن توافق ممکن است در ساعات آينده نهايي شود. با اين حال، ايران بايد تصميم بگيرد که آيا مطالبهاش مبني بر احياي برجام تنها در صورت بستن پرونده تحقيقات آژانس را کنار ميگذارد يا نه.» اين در حالي است که روز گذشته يک مقام آگاه در وزارت امور خارجه در خصوص ادعاي وال استريت ژورنال مبني بر آماده شدن متن نهايي توافق در وين بيان کرد: «باتوجه به ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقيمانده، هنوز در مرحلهاي قرار نداريم که از نهايي شدن متن سخن بگوييم. اين مقام وزارت امور خارجه افزود: هيات مذاکرهکننده جمهوري اسلامي ايران نظرات سازنده خود را با هدف پيشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده است و نتيجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل براي اتخاذ تصميمات سياسي لازم بستگي دارد. همچنان معتقديم در صورتي که تصميمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، ميتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندي کرد، اما هنوز در اين مرحله قرار نداريم.» اين در حالي است که روز گذشته خبرنگار پوليتيکو به نقل از ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا از پايان مذاکرات احياي برجام خبر داد. استفاني ليخشنتاين نوشت: ديپلمات ارشد اتحاديه اروپا ميگويد که طرفين مذاکره، وين را طي چند ساعت آينده ترک ميکنند. مذاکرات به اتمام رسيد. وي افزود: بهترين توافق ممکن را مذاکره کرديم، اکنون اين طرفين مذاکرات هستند که بايد توافق را بپذيرند.
مذاکرات با جديت دنبال ميشود
وزير امور خارجه کشورمان در گفتوگوي تلفني با دبيرکل سازمان ملل متحد با تاکيد بر اينکه سلاح هستهاي در دکترين ايران جايگاهي ندارد تاکيد کرد: براي رسيدن به يک توافق قوي و پايدار جدي هستيم و اکنون نيز مذاکرات در مسير خود در وين با جديت دنبال ميشود. حسين اميرعبداللهيان در خصوص گفتوگوي تلفني ديروز خود با «آنتونيو گوترش» دبيرکل سازمان ملل متحد در صفحه اينستاگرامش نوشت: «با آنتونيو گوترش دبيرکل سازمان ملل متحد به صورت تلفني گفتوگو کردم.»
رئيس دستگاه ديپلماسي در ادامه نوشت: «در پاسخ به سخنان آقاي گوترش مبني بر ضرورت توافق هستهاي به ايشان يادآوري کردم فتواي مقام معظم رهبري درباره حرمت کاربرد سلاح هستهاي برهمگان حجت و روشن است. سلاح هستهاي در دکترين جمهوري اسلامي ايران جايگاهي ندارد و مغاير با سياست و اعتقادات ما است.»
در حال حرکت رو به جلو هستيم
معاون دبير کل اقدام خارجي اتحاديه اروپا پس از ديدار جداگانه با نمايندگان ايران و ايالات متحده آمريکا اظهار کرد: مذاکرات در حال پيشرفت است و به نتيجه کار خوش بين است. انريکه مورا که اين مطلب را عصر يکشنبه مطرح کرد گفت: مذاکرات در چهار روز گذشته پيشرفتهايي داشته است. اين مقام اروپايي درباره اختلافات باقيمانده براي رسيدن به توافق نهايي گفت: نميتوانم وارد جزئيات شوم. وي افزود: ما در خصوص برخي مسائل فني در متن ارائه شده توسط آقاي بورل مذاکره ميکرديم. وي درباره روند گفتوگوها بيان کرد: ما در حال حرکت رو به جلو هستيم انتظار دارم که گفتوگوها را زود به پايان خواهيم رساند.
حاشیهها کار مذاکرات برجام را پیچیدهتر کرده است
جلیلوند معتقد است: «مواضع طرفین توافق نسبت به یکدیگر خیلی دور است. این در حالی است که برای رسیدن به توافق باید این مواضع تعدیل شود که تاکنون نشانههایی از آن مشاهده نشده است. امروز ایران مدعی است که فشار حداکثری ما و مقاومتی که در مقابل تحریمها داشته باعث شده آمریکا پای میز مذاکره بیاید. از سوی دیگر آمریکاییها نیز معتقدند ایران به نقطهای رسیده که نقطه گریز نام دارد. به همین دلیل مسائلی مانند غروب برجام موضوعیت خود را از دست داده است. امروز برجام به نقطهای رسیده که دیگر قابل مشاهده نیست و افقهای آن پیدا نیست.»
به گزازش کبنا، در ادامه ماحصل گفتوگوی دکتر محسن جلیلوند، تحلیلگر روابط بینالملل را با آرمان ملی میخوانید.
در مذاکرات اخير بين ايران و کشورهاي غربي تغييراتي رخ داده است. از جمله اينکه براساس اخبار غيررسمي عنوان شده آمريکا حاضر شده تضمين بدهد که ديگر از برجام خارج نشود و از سوي ديگر نيز ايران در برخي خواستههاي خود تجديد نظر کرده است. در چنين شرايطي به چه ميزان ميتوان نسبت به توافق در آيندهاي نزديک خوشبين بود؟
واقعيت ايـــــن است که ما هنوز نميدانيم که اخبار اميدوار کنندهاي که منتشر شده به چه ميزان صحيح است. تنها چند توئيت از اوليانوف و اظهار اميدواري آقاي مورا وجود دارد که نميتوان روي آنها استناد کرد. با همه اين اخباري که در زمينه مذاکرات منتشر ميشود من زياد نسبت به اين موضوع که طرفين به يک توافق جامع و داراي چارچوب دست پيدا کنند، خوشبين نيستم. البته به نظر ميرسد در مذاکرات اخير طرفين پيشنهادهاي خود را کنار گذاشتهاند و در مورد پيشنهاد آقاي بورل با هم مذاکره ميکنند. اين يک تغيير در روند مذاکرات بهشمار ميرود و اما به صورتي نيست که بتوان نسبت به آينده مذاکرات خوشبين بود. به نظر ميرسد در روند مذاکرات در نهايت طرفين به نقطهاي ميرسند که خواستههاي يکديگر را نميپذيرند و در نتيجه توافق حاصل نخواهد شد.
چرا با توجه به تغييراتي که در روند مذاکرات صورت گرفته همچنان نسبت به حاصل شدن توافق خوشبين نيستيد؟
مواضع طرفين توافق نسبت به يکديگر خيلي دور است. اين در حالي است که براي رسيدن به توافق بايد اين مواضع تعديل شود که تاکنون نشانههايي از آن مشاهده نشده است. امروز ايران مدعي است که فشار حداکثري و مقاومتي که در مقابل تحريمها داشته اين باعث شده آمريکا پاي ميز مذاکره بيايد. از سوي ديگر آمريکاييها نيز معتقدند ايران به نقطهاي رسيده که نقطه گريز نام دارد. به همين دليل مسائلي مانند غروب برجام موضوعيت خود را از دست داده است. امروز برجام به نقطهاي رسيده که ديگر قابل مشاهده نيست و افقهاي آن پيدا نيست. ايران معتقد است در شرايطي قرار دارد که دست بالا را در مذاکرات دارد. در چنين شرايطي آمريکا نيز بر اين باور است که اگر قرار است ما به برجام بازگرديم بايد شرايطي به وجود بيايد که توان هستهاي ايران قابل مهار باشد. اين در حالي است که در شرايط کنوني ايران به نقطه غيرقابل مهار رسيده است. در چنين شرايطي مذاکراتي که صورت ميگيرد پيامدهاي مثبتي بههمراه نخواهد داشت. ايران بر اين باور است که به غنيسازي60 درصد رسيده و اين فشار حداکثري ايران بوده که کشورهاي غربي و به خصوص آمريکا را مجبور کرده پاي ميز مذاکره بيايند. اگر همه اين مسائل را کنار هم قرار بدهيم به اين نتيجه ميرسيم که طرفين در شرايطي قرار ندارند که به يک توافق جامع و با چارچوبهاي مشخص دست پيدا کنند. در بهترين حالت شايد طرفين روي جزئياتي با هم به اشتراک دست پيدا کنند. اينکه آمريکا عنوان کرده حاضر است تضمينهايي بدهد داراي ابهام است و مشخص نيست چه تضمينهايي قرار است داده شود. از سوي ديگر ايران موضوع بيرون آمدن سپاه از ليست گروههاي تروريستي را مطرح کرده که مشخص نيست اين شرط هنوز باقي است. با اين وجود در اين شرايط نميتوان نسبت به آينده مذاکرات خوشبين بود. اگر قرار است اتفاق مهمي در مذاکرات رخ بدهد بايد توافق جامعي منعقد شود که هم تحريمهاي اقتصادي از روي ايران برداشته شود و هم اينکه آمريکا از ميزان غني سازي ايران مطمئن شود و اطمينان پيدا کند که ايران از ديواره آتشين عبور نخواهد کرد. من فکر ميکنم هر دوطرف سطح بلاتکليفي را در مقابل يکديگر حفظ خواهند کرد. به همين دليل به سمتي حرکت نخواهند کرد که اين سطح بلاتکليفي از بين برود. البته شايد اگر بخواهند به اين سمت حرکت کنند نيز نخواهند توانست و در نهايت به نتيجه نخواهند رسيد.
اگر مذاکرات اخير به نتيجه نرسد و طرفين همچنان نسبت به خواستههاي خود رويکرد حداکثري در پيش بگيرند با چه شرايطي در آينده مواجه خواهيم شد؟آيا ميتوان آلترناتيوي براي برجام در نظر گرفت؟
اگر مذاکرات به نتيجه نرسد طرفين به صورت کج دار و مريز تا پايان سال ميلادي همين وضعيت را ادامه ميدهند. در ماههاي اخير آمريکا تا حدودي شرايط برخي تحريمها را راحتتر در نظر گرفته و اجازه ميدهد ايران بخشي از نفت خود را بفروشد. البته اين وضعيت به معناي لغو يا تعليق تحريمها نيست، بلکه رويکردي است که دولت بايدن به عنوان يک امتياز براي ايران در نظر گرفته است. دولت بايدن تا حدودي فروش نفت ايران به چين و برخي کشورهاي ديگر را ناديده گرفته تا ايران را در شرايطي قرار بدهد که از آن به عنوان يک امتياز نام برده شود. در چنين شرايطي ميزان غنيسازي ايران به60 درصد رسيده و تعداد سانتريفيوژها نيز بيشتر از گذشته است. کاهش يا تعديل اين وضعيت نيز حداقل در کوتاه مدت امکان پذير نيست. واقعيت اين است که موضوعات فني و سياسي چنان به هم پيچيده شده که امکان اينکه طرفين در شرايط ديگري قرار بگيرند وجود ندارد. سناريوي ديگري که در اين زمينه وجود دارد اين است که اگر مذاکرات به نتيجه نرسد آمريکا تحريمها و فشارها را عليه ايران بيشتر خواهد کرد تا ايران در شرايط سختتري قرار بگيرد. از اين طرف ايران نيز به صورت مرتب ميزان غني سازي و تعداد سانتريفيوژها را افزايش خواهد داد تا به نقطه گريز نزديک شوند. در شرايط کنوني برخي عنوان ميکنند ما توانايي ساخت بمب اتمي را داريم و هر زمان که اراده کنيم اين کار را خواهيم کرد. اين احتمال وجود دارد که طرفين به دنبال اين هستند که به خود استراحت بدهند و رفتار طرف مقابل را مورد بررسي قرار بدهند. به همين دليل اين احتمال وجود دارد که اين رويکرد تا چند ماه آينده ادامه پيدا کند.
آيا اين رويکرد و فرصتي که طرفين براي رصد طرف مقابل در نظر ميگيرند زمينهساز توافق خواهد بود يا تنها جنبه رويکرد تقابلي خواهد داشت؟
اين رويکرد در نهايت بـــــه نتيجه نخواهـــد رسيـــد و طرفين همچنان در همين وضعيت باقـــي خواهند ماند. حل موضوع به اين بستگـــي دارد که طرفين و به خصوص ايران و آمريکا به صورت همه جانبه به موضوع نگاه کنند. به هر حال موضوع برجام موضوعي ساده نيست و با حواشي زيادي همراه بوده است. کشورهــــاي اروپايي عنـــــوان ميکردند موضوع قرار گرفتن سپاه در ليست گروههاي تروريستي ارتباطي به برجام ندارد. از سوي ديگر ايران نيز عنوان ميکرد که مسائل منطقهاي و موضوع موشکي ايران ارتباطي به برجام ندارد. اين حواشي کار را سختتر کرده و بار اضافي روي مذاکرات برجام قرار داده است. اگر شرايط به همين صورت پيش برود اين احتمال وجود دارد که طرفين با اعلام اينکه روي برخي جزئيات توافق شده اما هنوز نهايي نشده کار را به پايان سال ميلادي بکشانند. در چنين شرايطي در ماه نوامبر انتخابات کنگره در آمريکا برگزار خواهد شد و از اين زمان به بعد به دلايل مختلف اين احتمال وجود دارد که سياستهاي آمريکا در زمينههاي مختلف از جمله برجام تغيير کند.
در فرض بعيدتر اگر مذاکرات به نتيجه برسد و طرفين به توافق دست پيدا کنند ايران با چه شرايطي مواجه خواهد بود؟
در مرحله نخست بايد عنوان کنم که اگر توافقي صورت بگيرد به نام دولت نخواهد بود و بلکه به نام جمهوري اسلامي صورت خواهد گرفت. موضوع تحريمها و برجام به همان صورت که رهبري عنوان کردند يک موضوع ملي است و به دولتها ارتباطي پيدا نميکند. دولتها تنها مجري برجام هستند. اگر ما فرض بگيريم همين امروز همه تحريمهاي ايران برداشته شود هشت سال طول خواهد کشيد تا وضعيت ايران به سال92 باز گردد. به همين دليل دولت نميتواند از فوائد برجام استفاده کند. اين در حالي است که همه3000 تحريمي که عليه ايران صورت گرفته برداشته شود. حتي اگر فرض بگيريم تحريمها برداشته شده نيز نميتوان نسبت به بهبود وضعيت اقتصادي مردم در کوتاه مدت خوشبين بود. وزير نفت به تازگي عنوان کرده که ما نفت بيشتري ميفروشيم و وضعيت بهتر شده است. پس از تحريـــمها نيز اگر قرار است اتفاقي در اقتصاد کشور رخ بدهد بايد نشانههاي آن وجود داشته باشد. اگر ما به وضعيت اقتصادي ايران قبل از برجام و بعد از برجام توجه کنيـــم بـــه خوبي ميتوانيم بــه تأثير برجام بر اقتصاد پي ببريم. حتي زماني که آمريکا از برجام خارج شد تکانههاي آن در اقتصاد ايران مشهود بـــود. در نتيجه تحريــــمها در اقتصاد کشور تأثيرگذار بوده است. در يک سال اخير دولت تغيير کرده و شاهد سياستهاي جديدي در مديريت کشور بودهايم. با اين وجود آيا در وضعيت اقتصادي و معيشتي مردم اتفاقي رخ داده است. در پاسخ بايد عنوان کرد اتفاقي رخ نداده و بلکه در برخي زمينهها کار دشوارتر نيز شده است. اگر ايران و آمريکا به توافق دست پيدا کنند شايد شرايط بهتر نشود اما شيب بدتر شدن آن بهتر ميشود.
توافق، آری یا خیر؟
ابتکار در این باره نوشت: تازهترین گفت و گوهای هستهای میان نمایندگان ایران و سایر شرکای برجام بار دیگر در وین به جریان افتاد؛ گفت و گوهایی که فضای دوگانهای از توافق احتمالی یا عدم توافق دارد. آنطور که از اخبار و گزارشها بر میآید، طرفین توافق بر سر مواردی به توافق رسیده، ولی همچنان موانع و مشکلاتی نظیر موضوعات پادمانی وجود دارد.
این رابطه روزنامه وال استریت ژورنال در مطلبی آورده است: انریکه مورا، مذاکرهکننده ارشد اتحادیه اروپا عصر یکشنبه گفت که مذاکرات ایران و آمریکا برای احیای توافق هستهای ۲۰۱۵ نزدیک به اتمام است. با این وجود، هنوز مشخص نیست که آیا تهران توافق نهایی را میپذیرد یا خیر؟ طبق گزارش این روزنامه، مورا اعلام کرده است که که متن توافق ممکن است در ساعات آینده نهایی شود. با این حال، ایران باید تصمیم بگیرد که آیا مطالبهاش مبنی بر احیای برجام تنها در صورت بستن پرونده تحقیقات آژانس را کنار میگذارد یا نه.
با این حال، ایران در مذاکرات اصرار دارد که برای احیای برجام، پرونده تحقیقات آژانس انرزی اتمی در مورد پیدا شدن مواد هستهای اعلام نشده در این کشور باید بسته شود. چند دیپلمات غربی روز یکشنبه گفتند که تهران در مذاکرات چند روز گذشته این شرط را مورد تأکید قرار داده، اما توافقی در این زمینه وجود ندارد.
هنوز در مرحله توافق قرار نداریم
این ادعا از سوی روزنامه وال استریت ژورنال در حالی مطرح شده که روز گذشته یک مقام وزارت امور خارجه در پاسخ به سؤال خبرنگاران در مورد ادعای نشریه وال استریت ژورنال مبنی بر احتمال آماده شدن متن نهایی توافق در وین ظرف چند ساعت آینده، گفت: با توجه به اینکه ادامه بحثها درباره چند موضوع مهم باقیمانده، هنوز در مرحلهای قرار نداریم که از نهایی شدن متن سخن بگوییم. این مقام وزارت امور خارجه افزود: هیأت مذاکرهکننده جمهوری اسلامی ایران نظرات سازنده خود را با هدف پیشبرد مذاکرات به طرف مقابل ارائه کرده است و نتیجه گفتوگوها به اراده طرف مقابل برای اتخاذ تصمیمات سیاسی لازم بستگی دارد.
وی ادامه داد: همچنان معتقدیم در صورتی که تصمیمات مناسب طرف مقابل اتخاذ شود، میتوان به سرعت مذاکرات را جمعبندی کرد، اما هنوز در این مرحله قرار نداریم.
در مجموع ۴ موضوع باقی مانده است
با این حال میخوائیل اولیانوف رئیس تیم مذاکرهکننده روسیه به خبرنگاران گفته، پنج ثانیه تا خط پایان فاصله داریم. او در پاسخ به این سؤال که چرا مذاکرهکنندگان ارشد اروپایی به وین نیامدهاند، نیز اعلام کرد: آنها حق دارند. اما نیامدنشان مفید نبود. اولیانوف افزود: آن مسائل به ویژه برای طرفهای ایرانی و آمریکایی مسائل حساسی هستند اما ظاهراً پیشرفتهایی صورت گرفته و من شاهد رویکرد جدی از سوی دو طرف بودم. در مجموع ۴ موضوع باقیمانده که برخی از آنها شامل زیرمجموعهای از مسائل هستند.
وضعیت ایران در مذاکرات مشخص است
این صحبتها در حالی مطرح شده که محسن پاک آیین دیپلمات و کارشناس مسائل بینالملل در گفت و گو با خبرگزاری ایسنا، اعلام کرده است: وضعیت ما درباره چگونگی عمل درباره مذاکرات روشن است.
ما دنبال آن هستیم تحریمهای ظالمانه رفع شود و تا وقتی این اراده در دولت بایدن به وجود نیاید که تحریمهای برجامی و پس از برجامی را رفع کند، به طور طبیعی شاهد پیشرفت در روند مذاکرات نخواهیم بود چون ایران حاضر نیست تعهد را در مقابل بیتعهدی طرف مقابل بپذیرد.
در حال حاضر شاهد هستیم تمرکز آمریکا روی مباحث هستهای ایران کم شده از این رو با توجه به عدم رفع تحریمها ما میتوانیم در حوزه تقویت فعالیتهای صلحآمیز اقداماتی را انجام دهیم.
وی افزود: ما ضمن اینکه مذاکرات را ادامه میدهیم باید همزمان پیشرفتهای جدیدی را در حوزه صلحآمیز هستهای داشته باشیم؛ مثلاً در حوزه ایجاد نیروگاههای هستهای جدید، در حوزه تولید رادیو دارو و نیز کشاورزی میتوانیم اقداماتی قابل توجه را انجام دهیم معتقدم نباید محدودیتها در این حوزه را بپذیریم.
این کارشناس مسائل بینالملل با بیان اینکه اگر آمریکا در روند مذاکرات برجامی حاضر به لغو تحریم شد، آن وقت ما هم محدودیتها در صنعت هستهای را باید بپذیریم در غیر این صورت اراده ما باید تمرکز بر پیشرفت هر چه بیشتر در حوزه هستهای به ویژه در حوزه تحقیقاتی باشد، گفت: نباید روند مذاکرات برجامی موجب کند شدن پیشرفتهای هستهای ایران شود. ما باید هر چه میتوانیم توان خود در این حوزه را گسترش دهیم.
هیأت مذاکرهکننده ایران در وین به تهران باز میگردد
با پایان این دور از گفتگوها، هیأت مذاکرهکننده جمهوری اسلامی ایران ساعاتی دیگر به تهران بازخواهد گشت.
رایزنیها و تماسها باهماهنگکننده و طرفهای دیگر ادامه خواهد داشت.
پیشتر یک مقام ارشد وزارت امور خارجه تأکید کرده بود: در ۴ روز گذشته مذاکرات فشردهای در خصوص چند موضوع باقیمانده برای اطمینان از تأمین ملاحظات و نگرانیهای کشورمان برگزار شد. در جریان این گفتگوها ما مواضع خود را با طرفهای مقابل به اشتراک گذاشتیم و در برخی موضوعات نیز پیشرفتهای نسبی حاصل شد.
وی گفت: با توجه به مباحث صورت گرفته طی سه روز گذشته، امروز انریکه مورا چندایده در مورد برخی موضوعات باقیمانده به طرفها ارائه داد و ما به محض دریافت اینایدهها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را بهایشان منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع هستند و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگکننده و سایر طرفها منتقل خواهیم کرد.
این مقام ارشد وزارت امور خارجه افزود: بدون تردید اصل اساسی برای ما هراست از حقوق و تأمین منافع ملت ایران است.
وی در ادامه تأکید کرد: احقاق این حقوق و تأمین منافع و تضمین اجرای پایدار تعهدات طرف مقابل و جلوگیری از تکرار رفتارهای غیرقانونی آمریکا دغدغه جدی تیم مذاکرهکننده است.
یک اصلاحطلب دیگر سرپرست آموزش و پرورش عشایر شد