نقش اتوکلاو در پزشکی و علوم آزمایشگاهی
5 ارديبهشت 1396 ساعت 21:30
افشین بادام فیروز جوانترین کارشناس انجمن تجهیزات پزشکی کشور در مقالهای کوتاه به نقش اتوکلاو در پزشکی و علوم آزمایشگاهی پرداخت وی که در ساخت این دستگاه (اتوکلاو) درتیم گروه مهندسی پزشکی مشغول به کاراست عضو شورای کانون جوانان و دانشجویان تهران میباشند.
وی در مورد کاربردهای این دستگاه اظهار داشت: که ما بسنده به توضیحات وی در این یادداشت علمی اکتفا نمودیم.
مشروح مقاله علمی و تخصصی افشین بادام فیروز که دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی پزشکی و همچنین عضو انجمن متخصصین تجهیزات پزشکی کشور هستند به این شرح میباشد:
اتـوکـلاو دسـتـگـاهـی اسـت کـه برای استریل کـردن مـواد و تـجـهـیـزات در آزمـایشگاه توسط فشار شدید بخار در دمای ۱۲۱ درجه سانتیگراد به مدت ۱۵ یا ۲۰ دقیقه است. این زمان بستگی به نوع ماده و محتوای اتوکلاو دارد. این دستگاه در ســـــال ۱۸۷۹ تـوسـط چارلـز چامبـرلند (Charles Chamberland) اختراع شد.
انواع اتوکلاو
دو نوع اصلی اتوکلاو وجود دارد:
صفحه اتوکلاو در بالا: این اتوکلاو شبیه پپ است که در خانههای ایرانی یافت میشود. در این اتوکلاو ها، در اتوکلاو توسط پیچهایی در پایین بسته میشود و فشار سنجی در بیرون برای کنترل فشار قرار دارد. این دستگاهها نـیــاز بــه منبـع حـرارت خـارجـی دارنـد و بسیـار خطرناک هستند. بنابراین آنها باید توسط افراد بـسـیـار باتجربه مورداستفاده قرار گیرند و هرلحظه دما و فشار اتوکلاو ها کنترل شود.
صفحه اتوکلاو در روبهرو: این اتوکلاو ها به خاطر راحتی، بهطور وسیع در آزمایشگاهها مورداستفاده قرار میگیرند اما برای استفاده از این اتوکلاو ها باید دقت زیادی صورت گیرد. ایـن اتـوکـلاو هـا جعبهای شـکـل هـستند و در درونشان مجهز به واحد تبدیل آب به بخار دارند که برای استریل کردن استفاده میشود. کنترل اتوکلاو به اپراتور این امکان را میدهد تا دمای موردنظر را تنظیم کند و مدتزمان اتوکلاو را تـعـیـین کند همچنین این اتوکلاو ها وسیلهای برای اندازهگیری و نمایش فشار/دما رادارند.
اتوکلاو هایی که از جلوباز میشوند ممکن است بسیار بزرگتر باشند که برای استریل کردن مواد و وسایل زیاد در بیمارستانها مورداستفاده قرار میگیرند.
موارد کاربرد اتوکلاو
اتوکلاو و علوم آزمایشگاهی دو جز جدانشدنی از هم هستند. اتوکلاو در بسیاری از زمینهها مانند میکروبشناسی، پزشکی، دامپزشکی، قارچشناسی، دندانپزشکی و مورداستفاده قرار میگیرد.
ظروف شیشهای، زبالههای پزشکی، ظروف آزمایشگاهی، ملحفههای حیوانات آزمایشگاهی، محیطهای کشت و... موادی است که توسط اتوکلاو استریل میشوند. امروزه استفاده از اتوکلاو برای استریل کردن زبالههای بیمارستانی بهسرعت در حال رشد است. وسایل و دستگاههایی که برای استریل کردن این مواد و زبالهها استفاده میشود از همان روش بخار و فوق حرارت هستند و باعث استریل شدن تودهای وسیع از زبالههای بیمارستانی از عوامل پاتوژن میشوند.
حذف هوا
بعد از بستن در اتوکلاو، مقداری هوا در ظرف باقی میماند و باید حذف شود. علت آن این است که هوای گرم در مقایسه با بخار به مدتزمان زیادی برای استریل کردن نیاز دارد. برای مثال: بخار در دمای ۱۳۴ درجه سانتیگراد به ۳ دقیقه وقت برای استریل کردن مواد نیاز دارد درحالیکه هوای گرم ۱۶۰ درجه سانتیگراد در همان شرایط به دو ساعت وقت نیاز دارد. روشهای حذف هوا در اتوکلاو به شرح زیر است:
حذف هوا از پایین (Downward displacement): زمانی که بخار وارد محفظه میشود به علت پایین بودن چگالی آن نسبت به هوای گرم در بالای محفظه قرار میگیرد و با افزایش میزان بخار رفتهرفته هوای گرم در زیر اتوکلاو فشرده میشود و از قسمت پایینی تخلیه میشود. معمولاً در قسمت خروجی دماسنجی برای کنترل دمای هوای خروجی میگذارند. تنها زمانی که هوا از محفظه خارج شد باید تخلیه کردن را متوقف کرد. جریان معمولاً توسط تلههای بخاری یا سوپاپهای مارپیچی کنترل میشود.
پالسهای بخار (Steam pulsing): در این روش هوای موجود در محفظه اتوکلاو توسط پالسهای بخار فشرده میشود و سپس دپرس شده تا به فشار اتمسفر نزدیک شود.
پمپهای وکیوم (Vacuum pumps): این پمپها هوا یا هوا/بخار را از محفظه مکش میکنند.
سـوپر اتمسفر (Superatmospheric): در این چرخه از پمپهای وکیوم استفاده میشود. به دنبال پالس بخار مکش انجام میشود و به دنبال سایر پالسها مکش ادامه مییابد. میزان مکشها بستگی به چرخه و نوع دستگاه دارد.
زیــر اتمسفـر (Subatmospheric): مشـابـه چرخه superatmospheric است اما فشار محفظه هرگز بیش از اتمسفر نیست تا زمانی که فشار به دمای استریل کردن افزایش یابد.
اتوکلاو در پزشکی و علوم آزمایشگاهی
اتوکلاو های پزشکی دستگاههایی هستند که بـرای اسـتـریـل کـردن (کـشـتـن تـمـام شکلهای رویـش میکروارگانیسمها و اسپورها) مواد و ظروف پزشکی استفاده میشود. در این مرحله یـعـنـی اسـتـریـل کـردن تـمـام شـکـل باکتریها، ویروسها، انگلها، قارچها و اسپور ها از بین میروند.
اتوکلاو ها در بسیاری از زمینههای پزشکی و مراکزی که نیاز به استریل کردن مواد دارند یافت میشوند. نکتهای که باید به آن توجه کرد این است که امروزه بیشتر از وسایل یکبارمصرف استفاده میشود درنتیجه وسایل نیاز به استریل دوباره ندارند. این اتفاق (استفاده از مواد یکبارمصرف بدون نیاز به بازیابی دوباره) برای اولین بـار در مـورد نیدل های استفادهشده است اما امروزه بسیاری از مواد جراحی بهصورت یکبارمصرف استفاده میشوند.
همه مواد توسط اتوکلاو استریل نمیشوند برای مثال ممکن است بعضی مواد پلاستیکی ذوب شوند یا بعضی مواد کاغذی نتوانند میزان بالای فشار بخار را تحمل کنند در این موارد باید از اتو یا سایر روشهای استریل کردن (اشعه، مواد شیمیایی و...) استفاده کرد.
کنترل کیفی اتوکلاو
اندیکاتورهای شیمیایی، فیزیکی و بیولوژی بـرای بـررسـی دمـا و زمـان اتـوکـلاو بهصورت تــجــاری وجــود دارد. شــاخــص شـیـمـیــایــی بهصورت نوارهای اتوکلاو (چسب اتوکلاو) یا بستههای پزشکی هستند که وقتی به دمای معنی رسیدند تغییر رنگ میدهند. برای مثال: دارای نوارهای سیاه درزمینهٔ سفید هستند که بر روی مــوادی کــه میخواهند اتــوکــلاو شـونـد زده میشود و اگر اتوکلاو درستکار کرده باشد در دمای ۱۲۱ درجه نوارهای سیاه از بین میروند. اندیکاتورهای بیولوژی شامل اسپر باکتریهایی هستند که به حرارت مقاوم هستند.
کد مطلب: 245389