فیلم | مجتبی نوری، مدیرکل شرکت مدیریت منابع آب ایران در گفت‌وگو با کبنانیوز: فرونشست زمین، نتیجه «بازی موزاییکی» تصمیمات پراکنده و برداشت بی‌رویه آب!

مجتبی نوری، مدیرکل دفتر تحقیق، توسعه و فناوری اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، در گفت‌وگو با کبنا نیوز درباره فرونشست زمین و برداشت بی‌رویه از منابع زیرزمینی توضیح داد که این پدیده نیازمند نگاه سیستمی و بررسی عوامل مختلف است.
نوری با بیان اینکه برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی، به‌ویژه فراتر از میزان آب تجدیدپذیر، عامل اصلی تشدید فرونشست زمین است، تأکید کرد: «وقتی برداشت آب زیرزمینی بیش از حد انجام شود، فرونشست زمین رخ می‌دهد.»
او افزود که افزایش برداشت آب زیرزمینی معمولاً در پی نیاز به توسعه رخ می‌دهد و اگر مدل توسعه به گونه‌ای باشد که بیش از میزان آب تجدیدپذیر برداشت شود، باعث بروز هزینه‌های فروپاشی خواهد شد.
مدیرکل دفتر تحقیق، توسعه و فناوری اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، همچنین به نقش ساختار اقتصادی و اشتغال در این مسئله اشاره کرد و گفت: وقتی معیشت و اشتغال بیشتر بر بخش کشاورزی تمرکز دارد تا خدمات و صنعت، مردم به استفاده بیش از حد از منابع طبیعی مانند آب روی می‌آورند و این موضوع فرونشست زمین را تشدید می‌کند.
وی تأکید کرد که پدیده فرونشست زمین دارای بازیگران متعددی است و باید به صورت سیستمی به آن نگریست. یکی از این بازیگران، وزارت نیرو است که مسئولیت جلوگیری از برداشت‌های غیرمجاز و بی‌رویه آب زیرزمینی را بر عهده دارد.
نوری اظهار داشت: برداشت بی‌رویه آب زیرزمینی ناشی از ناکامی در ایجاد اشتغال و معیشت پایدار است؛ باید اشتغال‌هایی تعریف شود که با مصرف کمتر آب، ثروت و ارزش افزوده بیشتری ایجاد کند تا از تشدید این معضل جلوگیری شود.
مدیرکل دفتر تحقیق، توسعه و فناوری اطلاعات شرکت مدیریت منابع آب ایران، در ادامه سخنان خود درباره فرونشست زمین و بحران آب، بر ضرورت نگاه سیستمی به این مسائل تأکید کرد و گفت: یکی دیگر از بازیگران این حوزه، دست‌اندرکاران اقتصادی هستند و همه این عوامل باید به‌طور همزمان مورد توجه قرار گیرند. نمی‌توان صرفاً وزارت نیرو، سازمان محیط‌زیست یا سازمان زمین‌شناسی را به‌عنوان بازیگر اصلی در پدیده فرونشست معرفی کرد.
فرونشست زمین، نتیجه «بازی موزاییکی» تصمیمات پراکنده و برداشت بی‌رویه آب!

نوری با اشاره به چندبعدی بودن مسائل آبی و زیست‌محیطی در کشور افزود: این مسائل با روش‌های خطی و ساده‌انگارانه حل نمی‌شوند. نمی‌توان با بستن چند چاه غیرمجاز یا نظارت دقیق بر چاه‌ها به‌تنهایی مشکل فرونشست را برطرف کرد. باید کل زیست‌بوم مورد بررسی قرار گیرد و نقش‌آفرینی همه عوامل و بازیگران در کنار هم دیده شود.
وی بر اهمیت ارتباط نزدیک میان نظام حکمرانی آب و نظام حکمرانی اقتصادی تأکید کرد و گفت: برای ایجاد اشتغال پایدار که منجر به پایداری سرزمین شود، باید به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کنیم. اقتصادی که با مصرف کمتر آب، ارزش افزوده بیشتری تولید کند، تنها راهکار مدیریت مسائل پیچیده‌ای مانند فرونشست است.

نوری همچنین بر لزوم مشارکت همه دست‌اندرکاران، از جمله سیاست‌گذاران، برنامه‌ریزان، شرکت‌های دانش‌بنیان و دانشگاهیان تأکید کرد و افزود: تصمیم‌گیری‌ها درباره جمعیت شهرها و توسعه آن‌ها در حوزه‌های دیگری گرفته می‌شود و وزارت نیرو تنها مجری تأمین آب است. برای مثال، تصمیم‌گیری درباره جمعیت شهر یاسوج یا دیگر شهرها به وزارت نیرو مربوط نیست، اما این وزارتخانه موظف است آب شرب این جمعیت را تأمین کند.
وی به چالش‌های ناشی از این روند اشاره و بیان کرد: سال جاری بسیاری از استان‌ها از جمله تهران با تنش آبی مواجه شدند. حتی در شهر سردسیری یاسوج، گرمای شدید تابستان مشکلات جدیدی ایجاد کرده است.

نوری افزود: وزارت نیرو مدیریت تقاضا را پاسخ می‌دهد و در تصمیم‌گیری‌هایی مانند ساخت سد یا بارگذاری جمعیت نقشی ندارد. این تصمیمات در حوزه‌های مسکن، صنعت، کشاورزی و امنیت غذایی اتخاذ می‌شود و وزارت نیرو موظف است پاسخگوی نیازهای آبی باشد.
وی در پایان با تأکید بر لزوم داشتن نگاه سیستمی و هماهنگی میان بخش‌های مختلف اظهار داشت: نباید مسائل محیط‌زیست، کشاورزی، کیفیت آب، اشتغال و اقتصاد را جدا از هم دید. نگرش بخشی به این مسائل ساده‌انگاری و نادیده گرفتن عمق مشکل است. برای موفقیت در حکمرانی آب و مدیریت تقاضا، باید نظارت دقیق صورت گیرد و منابع آب به‌درستی و با هدف تولید ارزش افزوده بیشتر و مصرف کمتر، مدیریت شوند.

آب زیرزمینی قربانی اشتغال ناکارآمد و نگاه جزیره‌ای به بحران آب
نیاز به حکمرانی سیستمی و مشارکت همه‌جانبه
کلید طلایی عبور از بحران فرونشست در دستان اقتصاد دانش‌بنیان