تاثیر گام سوم و پاداش صبر ایران‏

کبنا ؛محمدعلی وکیلی؛ ۱- ایران گامی بلند در کاهش تعهدات خود در برجام برداشت. این سومین گام ایران در این زمینه است. به لحاظ راهبردی این گام ارزش ویژه‏ای نسبت به دو گام گذشته دارد. ما زمانی داریم گام سوم را برمی‏داریم که گویا توافقات جدی‏تری با اروپا انجام داده‏ایم و به گفته مسئولان وزارت خارجه، اختلاف در شیوه اجرای آن است. برداشتن این گام نشان می‏دهد ایران در کاهش تعهداتش ذره‏ای شوخی ندارد و اگر طرفین باقی‏مانده در برجام نتوانند تعهدات خود را با جدیت دنبال کنند، منطقاً تعهدات ایران نیز باید آب برود. مطابق روایت رئیس‏جمهور، تعهدی که ایران در گام سوم کاهش می‏دهد، در زمان مذاکرات برجام بسیار پر‏مناقشه بوده است. گویا زمانبندی برنامه توسعه دانش و تجهیزات هسته‏ای، برای طرفین برجام موضوع مهمی بوده است. عدم تعهد به این زمانبندی می‏تواند به طرف‏های منفعلِ برجام شوکِ جدی وارد کند. از طرف دیگر اقدامات خصمانه و یکسویه آمریکا و انفعال اروپا، توزین فضای راهبردی برجام را به هم زده است. با این گام سوم، مقداری توازن به این فضا برخواهد گشت.
۲- پس از خروج آمریکا از برجام، ما حدود یکسال «صبر راهبردی» پیشه کردیم. این صبر بسیار درستی بود. آمریکا تقریباً مطمئن بود که ایران پس از این اقدام، از برجام خارج خواهد شد. رژیم صهیونیستی و سعودی‏ها نیز دست به کار شدند و در کارزار فشارِ آمریکا اقدامات تحریک‏آمیز انجام می‏دادند. صبر ایران باعث شد تا به‏رغم تمام تلاش ایالات متحده، هم اجماع و ائتلاف جهانی علیه ایران شکل نگیرد و هم طرفین باقی‏مانده در برجام بر سرِ نجاتِ برجام با ایران به توافق برسند. پس از یکسال، از آنجا که اجرای تعهدات اروپا با توجه به فشار آمریکا روند کُند داشت، ایران تصمیم گرفت با دادن ضرب‏الاجل به اروپا طی گام‏هایی از تعهدات خود کم کند. این ابتکار نیز بسیار راهگشا بود. هم اروپا را جدی‏تر کرد و باعث تحرکات بیشتری شد؛ هم همچنان برجام را زنده نگهداشت؛ و نشان داد که تعهدات ایران در برجام تا چه اندازه و به راحتی برگشت‏پذیر است.
۳- گام سوم در حالی برداشته می‏شود که فرانسه در دو ماه اخیر دوندگی‏های زیادی برای کاهش تنش میان طرفین انجام داده است. ایران به این دوندگی‏ها روی خوش نشان داد تا ثابت کند که کدام طرف از مذاکره فرار می‏کند. پذیرش دعوت فرانسه توسط ظریف و حضور ناگهانی او در فرانسه در زمان نشست جی۷ برای جهان حکایت از اراده ایران در اعتنا به دیپلماسی داشت. مطابق اعتراف رسمی مقامات فرانسه، این حرکت ایران، ثابت کرد که طرف متعهد به دیپلماسی در این نزاع، ایران است. عدم پذیرش پیشنهاد فرانسه توسط آمریکا این تصویر را کامل‏تر کرد؛ در این تصویر، آمریکا تعهدی به دیپلماسی و علاقه‏ای به سیاست ندارد.
۴- به نظر می‏آید اروپا باید دیگر تکلیف خودش را مشخص کند. به نظر نمی‏آید در نهایت اروپا بتواند در مقابله با آمریکا یا راضی کردنِ آن به همراهی کاری کند. کاخ سفید نشان داده که هیچ‏گونه ارزشی برای اروپا قائل نیست و تلاش‏های دیپلماتیک ماکرون را هم به‏رغم قول و قرارهای نشست جی۷ به راحتی ناکام می‏گذارد. ما تکلیف‏مان را مشخص کردیم؛ درستش این بود که ما توازن راهبردی با آمریکا را به نفع خودمان تغییر دهیم‏ که با این گام‏ها، همین کار را می‏کنیم.
شاید اکنون اروپا فکر می‏کند درستش این بود که از ابتدا نباید از ترامپ فاصله می‏گرفت. ترامپ بسیار تنها شده است؛ به واسطه همین تنهایی به راحتی توسط تیم ب و پمپئو اداره می‏شود. درهرحال آمریکا با این روش به میز مذاکره برنمی‏گردد. تا اروپا مقابل آمریکا دست به اقدامات عملی جدی نزند، این فضا شکسته نخواهد شد.
۵- ترجیح ما همچنان این است که برجام را نگه داریم. این گام‏ها را نیز در جهت حفظ برجام برخواهیم داشت. در این توزین راهبردی کسی تمایل به اقدام جدی ندارد؛ نه اروپا کاری می‏کند و نه آمریکا از خصومتش می‏کاهد؛ لذا با این گام‏ها، ما این توزین را عوض خواهیم کرد تا با ایجاد شوک و برهم‏زدن میز توزین، بیمارِ برجام را به حیات برگردانیم.
۶- درست است که در این بازی همه ضرر می‏کنند؛ هم ایران، هم آمریکا و هم سایر طرفین برجام، از وضع کنونی ضرر می‏‏کنند. برهم‏خوردنِ برجام یا عدم مذاکره و توافق، نه به سود اقتصاد ایران و جهان است، و نه به نفع امنیت جهان است. معامله‏ای است که همه در آن می‏بازند. اما در هر صورت وضع ایران نسبت به قبل از برجام به مراتب بهتر است. ایران دست بالای حقوقی را دارد و طلبکار است. تعهدات خود را کنار گام به گام گذاشته است. قطعنامه ‏های شورای امنیت را لغو کرده ‏ و از فصل هفت شورای امنیت نیز خارج شده است. در چهار‏دهه گذشته اولین‏بار است تمام نهادهای جهان مشروعیت حق‏های این‏چنینی ما را به رسمیت می‏شناسند. پیش از برجام، هیچ‏گونه فعالیت هسته‏ای ما نزد نهادهای بین‏ المللی مشروعیت نداشت و پرونده سنگین امنیتی برای ما پخته بودند و تحریم ‏های شورای امنیت از پیِ هم می‏آمدند. اکنون ما تمام امکان‏های هسته‏ای پیش از برجام را داریم؛ مدتی هم نفت‏مان را بدون دردسر فروختیم ولی دیگر هیچ پرونده هسته‏ای نداریم. صدالبته که به علت بدعهدی طرف‏های غربی اکثر مزایای اقتصادی برجام را نچشیدیم، و این به معنای ضرر است؛ اما هیچ‏کس کمتر از ما ضرر نکرد. ترامپ اکنون باید این پرسش را پاسخ دهد که با خروج از برجام چه دستاوردی داشته است؟ تعهدات هسته‏ای ایران را کمتر کرد، به اقتصادِ بخشی از جهان لطمه زد و امنیت جهان را هم کمتر کرد. این کارنامه، نزدیک به انتخابات آمریکا، حتماً تاثیر خاصی خواهد داشت.