کبنانیوز - فاتحه خوانی در گذار از سنت به مدرنیته

پدیده اجتماعی همچون فاتحه خوانی دارای کارکردهای مثبتی هست که بخشی از آن تاکید دین و بخشی هم برگرفته از محیط و فرهنگ حاکم برآن هست این مراسمات کارکرد مثبتی همچون ایجاد همبستگی اجتماعی بین افراد جامعه دارد.

متن ارسالی: یکی از پدیده‌های اجتماعی که در جامعه ایران و بالاخص جامعه ایلیاتی ایران باعث همبستگی اجتماعی شده و می‌شود انجام مناسک مربوط به فاتحه خوانی است. در تعریف همبستگی اجتماعی آمده"احساس مسئولیت متقابل بین چند نفر یا چند گروه که از آگاهی و اراده برخوردار باشند و شامل پیوندهای انسانی و برادری بین انسانها به طور کلی و حتی وابستگی متقابل حیات و منافع آنها باشد."امیل دورکیم جامعه شناسی فرانسوی دو نوع همبستگی را از هم تفکیک می‌کند یکی همبستگی مکانیکی و دیگری همبستگی ارگانیکی. در جامعه‌ای که همبستگی مکانیکی هست تعامل براساس قواعد اخلاقی قدرتمند و وجدان جمعی بالا هست که به یکپارچکی ملموس می‌انجامد ولی در همبستگی ارگانیکی قواعد اخلاقی و وجدان جمعی ضعیف‌تر می‌شود و تعامل بر حسب تقسیم کار و قوانین انتزاعی شکل می‌گیرد.
استان کهگیلویه و بویراحمد یک جامعه ایلیاتی بوده و سه چهار دهه است که با کاهش ملموس جمعیت ایلی مواجه شده طبیعتاً در جامعه ایلی که اقتصاد بسته و تحرک اجتماعی پایین بوده، طوایف و ایلات در محیط بسته و مشخص بودند و ارتباط اجتماعی با بقیه طوایف در سطحی بسیار پایین بوده مراسمات فاتحه خوانی هم یک پدیده اجتماعی مثبت برای وحدت و همبستگی درون طایفه‌ای بوده و حضور دیگر طوایف هم به دلیل سطح ارتباط نازل، کم بوده است الا اینکه فرد فوت شده دارای جایگاهی بالا بوده باشد.
مهاجرت از روستاها به شهر باعث ایجاد نوعی تقسم کار، فروپاشی اقتصاد بسته ایلیاتی و ارتباط بیشتر طوایف شد و ازدواج‌های سنتی و درون طایفه‌ای کمتر شد و پیوندهای خویشاوندی جدیدی ایجاد شد و همین باعث شد که شد طوایف بیشتر در درون هم هضم شوند و طبیعتاً مراسمات فاتحه خوانی شلوغ‌تر و تنوع حضور دیگران طایفه‌ای بیشتر گشت. ولی از آنجایی که طوایف همچنان زنده‌اند البته به گونه‌ای سوبجکتیو (ذهنی) نه ابجکتیو (عینی) پس شلوغی مراسمات طبیعی هست ولی از آنجایی که روز به روز خانواده‌ها هسته‌ای‌تر می‌شود و تقسیم کار بیشتر و وقت کمتر طبیعی هست که ما در آینده شاهد کاهش حضور در مراسمات باشیم.
پدیده اجتماعی همچون فاتحه خوانی دارای کارکردهای مثبتی هست که بخشی از آن تاکید دین و بخشی هم برگرفته از محیط و فرهنگ حاکم برآن هست این مراسمات کارکرد مثبتی همچون ایجاد همبستگی اجتماعی بین افراد جامعه دارد.
ولی مراسم فاتحه خوانی امروزه در استان کهگیلویه و بویراحمد به دلایلی که ذکر آنها از این نوشته بیرون است دست مایه اهداف سیاسی شده و گاها عرصه‌ای شده برای نمایش قدرت و نمایش خود
گافمن نویسنده کتاب نمایش خود در زندگی روز مره می‌گوید. او در این کتاب به دنبال بررسی شیوه‌هایی است که فرد، در موقعیت‌های معمول کاری، خود و فعالیت‌هایش را به دیگران نمایش می‌دهد، شیوه‌هایی که تلاش می‌کند برداشت یگران از خودش را هدایت و کنترل کند، و نوع کارهایی که ممکن است حین اجرا مقابل دیگران انجام بدهد یا ندهد.
چند آسیب که امروزه متوجه مراسم فاتحه خوانی هست. یکی دست مایه اهداف سیاسی شدن مراسمات، اردوکشی‌های که توسط کسانی اصحاب قدرت و و کسانی به دنبال قدرت هستند انجام می‌شود. گاها هم عده‌ای از اصحاب قدرت که نمی‌رسند مراسمات در شبکه‌های اجتماعی خود که پر شده از پیام‌های تسلیت دنبال اهداف سیاسی خود هستند. نبود احزاب و جامعه مدنی قوی باعث گشته که عده‌ای برای مطرح شدن این مراسمات را دست مایه اهداف سیاسی خود کنند.
دومین آسیب این است که مراسمات عرصه‌ای شده برای نمایش خود، خود بی هویت مدرن که دنبال است که از جامعه طرد نشود و خود را جلو صحنه‌ای که گافمن ترسیم می‌کند خود معقول و اجتماعی و مردم مدار نشان دهد.
البته مراسم فاتحه خوانی پدیده‌ای است که در کنار کارکردهای مثبت خود، کژ کارکردهای هم دارد که باید به آنها توجه کرد و نقد کرد تا این مراسمات دست مایه اهداف فرعی نگردد.